SORU: İbn Rüşd’ün küçük şerhleri hakkında bilgi veriniz?
CEVAP: Küçük Şerhler diğer iki şerhte olduğu gibi Aristo metnine doğrudan bağımlı değildir. Kullanılan dil ve uslup İbn Rüşd’ün bizzat kendisinindir. İbn Rüşd kendi görüşlerini özetleyerek doğrudan aktarmayı tercih eder. Özellikle mukayeseli olarak düşünüldüğünde İbn Rüşd’ün Küçük Şerhleri ile Orta Şerhleri arasında konuları ele alışta üslup bakımından çarpıcı farklılıklar bulunur. Küçük Şerhler ele aldıkları kitabı içerik ve konu bakımından takip ederler. Aristo metnini yakından takip etmedikleri için daha planlı ve konular arası geçişler daha işlenmiş bir halde bulunur. Bu halleriyle Aristo’nun ilgili kitaplarından bağımsız olarak da okunabilir. Küçük şerhler asıl metni belli atlama ve haziflerle içerik olarak okuyucusuna aktarır. Mesela Kitâbün-Nefs bunun örneğidir. Burada İbn Rüşd Aristo’nun kendinden önceki filozofların nefse dair görüşlerini değerlendirdiği De Animası’nın birinci bölümünü içerik olarak da hazfeder. Aristo öncesi döneme ait tarihsel bilgi yığınını aktarmamayı tercih eder. Psikolojinin detay tartışmalarına girmez. Bunun istisnası heyûlânî akıl konusudur. Eser bu yönüyle pedagojik hedefler de gözetir mahiyettedir. Fakat bunun dışında İbn Rüşd Küçük Şerh’te Orta ve Büyük şerhlerinden farklı olarak, De Anima’nın konularını tartışmadan önce Aristo’nun es-Simâut-tabî‘î, Sema ve’l-âlem, Kevn velFesad, el-Âsâr, Kitabu’l-Hayevan isimli eserlerine atıflarda bulunarak, ilk maddeden başlayıp, dört unsur ve nefs sahibi ilk canlıya varıncaya kadar suretlerin yani varlıkların hiyerarşisini sunar. Böylece Küçük Şerh psikolojinin fizikle olan ilişkisi hem teoriler, kavramlar ve Aristo fiziğinin temel ilkeleri hem de Aristo’nun fiziğe dair eserlerine doğrudan atıfla tespit eder. (Sarıoğlu 2003, s. 77) Bu bağlamda İbn Rüşd, İbn Bâcce’ye daha yakındır. Ayrıca ontoloji, suretler etrafında tespit edildiğinden, psikolojideki suretleri ve onların ontolojik yerlerini tespit eder Böylece insanın evrendeki konumunu belirleyebilme imkânını elde eder.
