SORU: İctihadın ortaya çıkmasına sebepleri nelerdir?
CEVAP: Hz. Peygamber’in siyasî ve teşrîî fonksiyonlarının kendisinden sonra kimler tarafından ve ne şekilde devam ettirilebileceği konusunda İslâm hukukçularının farklı yaklaşımları bulunmaktadır. Hz. Peygamber’in ölümünün hemen ardından karşılaşılan imâmet (siyasi otorite) sorunu, yani ümmeti kimin sevk ve idare edeceği sorunu kısa süre içerisinde bir çözüme bağlanmışsa da yasamanın veya yasanın yorum ve uygulamasının kim/kimler tarafından ve ne şekilde yapılacağı sorunu, yani hukukî otorite sorunu, mahiyeti itibariyle daha köklü ve sürekli bir tartışmanın eksenini oluşturmuştur. Anlam potansiyeli güçlü olsa bile naslar tamamlanmış sınırlı açıklamalardan ibaretti. Bu noktada Kur’an ve Sünnet’i, aktif ve dinamik hale getirmek üzere Hz. Peygamberin beyan işlevine benzer bir işlevi üstlenecek birilerine ihtiyaç vardı. Bu ihtiyaç, re’y ictihadı kavramını gündeme getirdi. Bu işlevin temellendirilmesinde Muaz hadisi kullanılmıştır. Bu hadiste Muâz b. Cebel, Kitap ve Sünnet’te hükmünü açıkça bulamadığı konularda re’yini devreye sokacağını söylemekte ve Hz. Peygamber de bunu onaylamaktadır (Ebû Dâvûd, Akdıye, 11). Âlimleri peygamberlerin vârisleri olarak nitelendiren hadisin de desteğiyle Hz. Peygamberin bir anlamda teşrî‘ fonksiyonunun bazı kayıtlarla da olsa devam ettirilebileceği ortaya konulmuş oldu. Re’y ictihadı kavramıyla ifade edilen bu anlayışla birlikte teşrî‘ sürecine belli sınırlar içerisinde akıl da katılmış oluyordu. Şahsî akıl yürütme anlamında re’y ictihadının devreye girmesiyle birlikte fıkhın rasyonel prensiplerinin oluşmaya başladığı ve fıkıhta sistemleştirme dönemine geçildiği söylenebilir.
