SORU: İctihad ehliyetinin şartları nelerdir?
CEVAP: • Kur’an Bilgisi: Kur’an’ın şer‘î hükümlerin asıl kaynağı olduğu ve onu bilmenin gerektiği konusunda görüş ayrılığı yoksa da bu bilginin ölçüsü hususunda farklı görüşler bulunmaktadır. Gazzâlî gibi muhakkik usulcülerin çoğunluğu, Kitab’ın tamamını bilmenin şart olmayıp şer‘î hükümlere ilişkin ayetleri (500 civarında) bilmenin yeterli olduğu görüşündedir. Bu görüş sahiplerine göre, hüküm bildiren ayetleri ezbere bilmek de şart olmayıp ihtiyaç anında bulabilecek biçimde yerlerini bilmek yeterlidir. Ahkâm âyetlerini beş yüzle ve müctehidin Kur’an’dan bilmesi gereken miktarı ahkâm ayetleriyle sınırlandırmayı kabul etmeyenlerin yanı sıra Kitab’ın tamamını bilmenin şart olduğu görüşünde olan usulcüler de vardır. • Sünnet Bilgisi: Müctehidin hadisleri bilmesi şartı da benzeri bir yaklaşımla ele alınır ve sadece ahkâm hadislerini bilmesi yeterli görülür ve aynı şekilde hadisleri de ezbere bilmesi şartı aranmaz. Gazzâlî, müctehidin elinin altında Ebû Dâvûd’un veya Beyhakî’nin es-Sünen’i gibi ahkâm hadislerini toplayan temel bir hadis kitabının bulunmasını yeterli görmüş, İbn Dakîku’l-îd ve Nevevî gibi sonraki bazı usulcüler ise buna katılmamıştır. • İcmâ bilgisi: Aykırı ictihatta bulunmamak için müctehidin nasları bilmesi gerekli olduğu gibi aynı gerekçeyle icmâ konularını bilmesi de şart koşulmuştur. • Arapça bilgisi: Müctehidin Arapça bilmesinin şart koşulması, şer‘î hükümlerin iki temel kaynağı olan Kitap ve Sünnet’in Arapça olması sebebiyledir. Bu bilginin asgari sınırı, Gazzâlî’nin ifadesiyle Arabın hitabını ve kullanım âdetini anlayabilecek ve sözün açığını kapalısını, hakikatini mecazını, özelini genelini, doğrudan ya da dolaylı anlamını birbirinden ayırabilecek seviye olup Arap dilcileri ölçüsünde bir dil bilgisine sahip bulunmak şart görülmemiştir. Mâlikî usulcü Şâtıbi, Arapça bilgisinin sadece lafızlarla ilgili konularda şart olduğunu, anlamlara ilişkin konularda ise Şâriin temel maksatlarını iyi kavramış olmanın yeterli olacağını söylemektedir. • Yöntem bilgisi: Müctehidin bu kaynaklardan hüküm elde etme yöntemini bilmesi de şarttır. Naslardan hüküm çıkarmanın en yaygın kabul gören yöntemi, kıyas olduğu için kıyasın şartlarını, hükümlerini, kısımlarını, makbul ve merdud olanını bilmek sahih ictihad yapabilmenin şartı sayılmıştır
