CEVAP:

İdâre tarafından gerçekleştirilen haksız fiillere fiilî yol denir. Fiilî yol uygulamaları, idârenin re’sen icra yetkisini hukuka aykırı biçimde kullanması so- nucu ortaya çıkarlar (Şahiniz, 2004, s.53). Fiilî yol, genellikle idârenin mülkiyet hakkına veya kamu özgürlüklerine ağır biçimde ve hukuk dışı bir tu- tumla müdahalesi durumunda ortaya çıkar.

Fiilî yol, idârenin hiçbir idâre hukuku esasına dayanmaksızın hizmet ve faaliyet alanına yabancı bir konuda eylem yapması demektir. Fiilî yol, ba- zen yok hükmündeki veya hukuka aykırı bir idârî işlemin uygulanması, bazen de hiçbir idârî işleme dayanmayan ve idârî nitelik taşımayan eylemler bi- çiminde ortaya çıkarlar.

Fiilî yola örnek olarak, taşınmazlara kamulaştır- masız el atılması, taşınır mülkiyetine tecavüz, özel hayatın gizliliğine, konut dokunulmazlığına, din ve vicdan özgürlüğüne tecavüzler gösterilebilir.

Fiilî yolun özellikleri şöyle özetlenebilir:

a. Ortada idârenin maddî olarak yerine geti- rilen bir etkinliği olmalıdır. Fiilî yol bazen yok hükümdeki veya hukuka aykırı bir ka-

rarın yerine getirilmesinden, bazen de hu- kuka uygun bir idârî işlemin hukuka aykırı olarak yerine getirilmesinden doğabilir.

b. Öz ya da yöntem açısından yapılan hukuka aykırılık, açık ve ağır olmalıdır.

c. İdârenin etkinliği, ya mülkiyet hakkına ya da kamu özgürlüklerine bir saldırı biçimin- de olmalıdır.

d. Fiilî yola ilişkin davalar, idârî yargının gö- revi dışındadır. İdârî yargı yerleri, önlerine gelen uyuşmazlığın fiilî yola ilişkin olduğu sonucuna vardıklarında, görevsizlik kararı vermelidirler.

İdâre, fiilî yolla bireylere verdiği zarardan mâlî açıdan sorumludur. Fiilî yoldan kaynaklanan dava- lar, adlî yargıda görülür. Çünkü bu alanda görevli yargı yerleri adlî yargı yerleridir. Adlî yargı yeri, idârenin etkinliğinin yasal olup olmadığını sapta- ma yetkisine sahip olduğu gibi, idârenin yasal ol- mayan saldırılarını durdurma ve idâreyi tazminata mahkûm etme yetkisine de sahiptir.