CEVAP:

31 Mart Olayı’ndan I. Dünya Savaşı’na kadar yazılan edebî, mizahi veya öğretici eserlerin tamamında Sultan II. Abdülhamit aleyhtarlığı vardır. Hatta birçok edebî eserde, muhtelif bir zaman diliminde yaşanabilecek olumsuzluklar, Sultan II. Abdülhamit zamanında yaşanmış olarak gösterilir. Herhangi bir olumsuzluğun sebebi olan kahramanın dolaylı da olsa Sultan II. Abdülhamit’le bağlantısı kurulur (Şahabettin Süleyman’ın Fırtına ve Çıkmaz Sokak piyeslerinde olduğu gibi). Pek çok piyesin olay örgüsü, Sultan II. Abdülhamit tarafından sürgün edilmiş kahramanın hürriyet ilan edilince İstanbul’a dönüşü ile ilgilidir (Fehime Nüzhet: Adalet Yerini Buldu; Hüseyin Nazmi: Genç Zabit Yahut İstibdadın Zulümleri). Bu, tür eserlerin yapıları bile birbirine çok benzer. Verilen mesaj ise tek ve nettir: Her türlü kötülüğün kaynağı istibdat idaresidir. Bu, tam bir “devr-i sabık”. “devr-i istibdat” edebiyatıdır.