OSMANLI TARİHİ (1566-1789) Dersi BÜYÜK BUHRAN (1593-1623) soru detayı:
SORU:
III. Mehmed döneminde yaşanan isyanlar ve sebepleri nelerdir?
CEVAP:
Maaş İsyanı (1595): III. Mehmed, tahta çıktıktan kısa bir süre sonra, Veziriazam Koca Sinan Paşa’yı azledip, yerine Ferhad Paşa’yı getirdi. Bu sırada Yanıkkale seferinden kışlak için İstanbul’a dönen kapıkulu sipahileri, Ferhad Paşa’dan cephede oldukları için alamadıkları cülus bahşişlerinin verilmesini istediler. Yoklamalarda mevcut 1.630 sipahi, bahşişlerini noksansız aldı. Bir süre sonra 150 sipahi daha gelerek bahşişlerini istedi. Fakat bu defa veziriazam, ulûfelerinin ve bahşişlerinin seferde verileceğini söyleyerek, talebi reddetti. Yeniçeriler, asilerin üzerine yürüyünce, sipahiler isyandan vazgeçtiler. İsyana sebep oldukları için Koca Sinan Paşa Malkara’ya, Cigalazâde Sinan Paşa da Akşehir’e sürüldü.
Kira Kadı'nın Katli (1600): Safiye Sultan, oğlu III. Mehmed’in hizmet defterlerini kendisine tahsis etmesini sağlamış, daha sonra bu geliri kethüdası ve danışmanı olan Yahudi Kira Kadın’a (Esperanzo Malchi) vermişti. Hâlbuki âdet üzere bu defterlerin sipahiler arasında dağıtılması gerekliydi. Sipahiler, bu durumu haber alınca 31 Mart 1600’de isyan edip, Şeyhülislâm Sunullah Efendi’ye gittiler. Şeyhülislâmdan Kira Kadın’ın öldürülmesi için fetva aldılar. İsyanın büyümesi üzerine padişah Kira Kadın’ı korumadı. Sipahiler, yaşlı kadını öldürdüler.
III. Mehmed'e yönelik isyan: 1601 Mart’ında kapıkulu sipahileri, Valide Safiye Sultan’ın arkasında bulunan sekiz kişinin imparatorluğu yönettiğini söyleyerek, kellelerini istediler. Asilere göre sultan devletin hâkimi değil ancak mütevellisiydi. Sultan, kapıkulu sipahilerinin temsilcisi 40 kişi ile görüştü. Sipahilerin temsilcileri, rüşvetçilikle itham ettikleri kimselerin saraydan uzaklaştırılmasını istediler. Sipahiler, ya sultanı hükümdarları olarak benimseyeceklerini ya da ocak kanunları ve töreleri gereği kendisini sarayın bir yerine hapsedeceklerini söylediler. Taht değişikliği gündeme gelmişken Cigalazâde Sinan Paşa’nın arabuluculuğu ve bostancıbaşının azliyle durum sakinleşti.
Yeniçeri-Sipahi Savaşı (1603): 1603’te Veziriazam Yemişçi Hasan Paşa ile başını Sadaret Kaymakamı Güzelce Mahmud Paşa’nın çektiği muhalif grup arasındaki iktidar mücadelesi, kapıkulu sipahisi ile yeniçerileri karşı karşıya getirdi.Yemişçi Hasan Paşa, sipahi zorbalarının isyanını, başta yeniçeriler olmak üzere, diğer askerî güçlerin desteğini alarak bertaraf etmeyi başarmıştı. Ancak daha sonra bu gücü kendi çıkarları için kullanmaya kalkınca idam edildi. İktidar mücadelesi yüzünden karşı karşıya gelen yeniçeriler ve sipahiler, bundan sonra en küçük bir kıvılcımda silahlarını birbirlerine çeker hâle geldiler.