TÜRKÇE BİÇİM BİLGİSİ Dersi Ekler ve Yardımcı Sesler soru detayı:
SORU:
İşlevleri açısından eklerin birinci bileşeni olan yapım eklerini açıklayınız.
CEVAP:
Yapım ekleri, var olan kök ve gövdelerden yeni kelimeler türetir. Eklerle yeni kelime yapma, Türkçe söz yapımında en sık başvurulan yollardan biridir. Ekle türetilen yeni kelime ile buna kaynaklık eden kök ve gövde arasında belli bir anlam ilişkisi olur:
göz-lük-çü, ver-im-li
Bu kelimeler incelendiğinde kökün anlamıyla yeni gövdenin anlamı arasında bir ilişki vardır: Görme organı olan göz kelimesinin sonuna gelen -lük eki, gözle ilgili bir aletin adını göstermek için kullanılan bir kelimeyi; bundan -Çü ile türetilen kelime ise bu aletin üretimi, tamiri, alım satımı gibi işlerle uğraşılan bir mesleği göstermektedir. İkinci örnekte ver- fiiline eklenen –(i)m ekiyle vermeyle ilgili yeni bir kelime ortaya çıkmış, buna eklenen -li eki ise “verimi olan” anlamında yeni bir kelime türetmiştir.
Yapım ekleri, isim ve fiillerin kök ve gövdelerine eklenerek yeni isimler ve fiiller türetir. Eklendikleri köke ve türettikleri kelimeye göre yapım ekleri, sonraki bölümlerde ayrıntılı olarak ele alacağımız dört gruba ayrılır:
Yapım Ekleri
İsim yapımı Fiil yapımı
İsimden isim baş-lık, söz-lü
Fiilden fiil ko-n-dur-, ov-ala
Fiilden isim aç-ık, gör-gü
İsimden fiil kan-a-, yol-la