CEVAP:

Klasik Osmanlı Dönemi’nde muhalefetin bir iktidar değişikliği arzusundan çok, iktidarın hakkaniyetli davranmasını istemek şeklinde yapılandığı görülmüştür. Gerek etnik gerek dinî özgürlüklerini yaşamak isteyen halkın bazen vergilerle bazen uzun süreli askerlikler ve savaşlarla kendisine zaman zaman yaşamak imkânı bırakmayan güç karşısında bir direnişi gibidir. Çeşitli sebeplerle padişahların tahtlarından indirildiği de olmuştur ama bu olaylar daha çok yine iktidara yakın olan askerî sınıfların huzursuzluğu ile ilgilidir ve onların denetiminde gerçekleşmiştir. Halkın dahlinin sınırlı kaldığını söylemek gerekir. Modern anlamda demokratik düşünce ve uygulamaların bir tamamlayıcı unsuru olan muhalefet kavramı ise Osmanlı toplumunda modernleşme süreçlerinin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede Fransız ihtilalinden kaynaklanan birçok düşünce gibi siyasal muhalefetin toplumumuzda görülmesi de Batı ile temasla başlar. Ardından yavaş yavaş kamuoyu kavramı gelişecektir.