SORU: Kapitülasyonlar genel olarak Osmanlı’ya ne gibi zararlar vermiştir?
CEVAP: Avrupalı girişimci, tüccar ve şirketler özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kapitülasyonları ülkenin baş belâsı haline getirdiler; zira, kapitülasyonları gerekçe göstererek Osmanlı kanunlarını ve devletin denetimini kabul etmediler. Özellikle sigorta şirketleri büyük bir sorundu; Avrupa’daki bir sigorta şirketinin acentesi olmadığı halde, onların isimlerini kullanarak Osmanlı ülkesinde faaliyet yapmakta ve prim toplamaktaydılar. Kapitülasyonları bahane eden yabancı şirketlerin mali sorumluluk altına girmeden ve devlete vergi ödemeden Osmanlı ticaret hayatına katılması, zaten sermaye, bilgi, vizyon ve yetişmiş insan bakımından Avrupalı şirketlerle rekabet edemeyen yerli girişimcileri daha da zor duruma soktu. Kapitülasyonlar, ayrıca, reform sürecinde yabancı devletlerin ülkenin içişlerine müdahale aracı olarak da kullanıldı. Hükümet, bir yandan yerli girişimcileri özendirici tedbirler alırken, bir yandan da yabancı şirketlerin iktisadi faaliyetlerini denetlemek için girişimlerde bulundu; yerli ve yabancı yatırımcılara, yurt dışından getirtecekleri âlet ve makinelerden gümrük vergisi almamak, devlete ait arazilerden ücretsiz fabrika arsası vermek ve bu tür arazilerdeki hammaddelerden ücretsiz yararlanmalarını sağlamak gibi teşvikler sağladı. Amacı yerli ürünlerin yabancılarla rekabetine imkân tanımaktı. Ancak, bütün iyi niyetlerine rağmen, Osmanlı hükümetleri, ithal yasağı koymak veya ithalatı yüksek oranda vergilendirmek, hammaddelere ihraç yasağı koymak veya yüksek oranda vergilendirmek gibi yerli sanayii gerçekten koruyucu tedbirleri kapitülasyonlardan dolayı alıp uygulayamadı.
