CEVAP:

Kararları sahip oldukları bazı özelliklerine göre sınıflandırmak mümkündür. Bazı karar türleri aşağıda verilmektedir (Koçel, 2018:135): • Stratejik ve operasyonel kararlar, • Yapılandırılabilen ve yapılandırılamayan kararlar, • Alt ve üst kademe kararları, • Belirlilik ve belirsizlik koşulları altında verilen kararlar. Stratejik kararlar genellikle işletme ile çevresi arasındaki ilişkilerin düzenlenmesine yöneliktir. Ayrıca işletmeye rakiplerine karşı uzun vadede ve yapısal anlamda rekabetçi üstünlük kazandıran amaçlara (stratejik amaçlar) ulaştıracak kararları kapsar. Operasyonel kararlar ise işlevsel bölümlerde ve alt kademelerde eyleme ve üretime yönelik süreçleri kapsar. Bunlar genellikle daha kısa vadeli amaçlara ulaşmaya ve işletmenin içsel sorunlarının çözümüne odaklanır. Üretim süreçlerinde kullanılan kaynakların (uçak, pilot ve teknisyen gibi) etkin ve verimli bir şekilde kullanılabilmesine yönelik kararlardır (Eren, 2010:37-38). Karar verme işi, sürecin başarısını artırmak amacıyla, mümkün olduğunda önceden bazı algoritmalara ya da modellemelere bağlı hâle getirilmek istenmektedir. Yapılandırılabilen kararlar tekrarlanan, süreç içinde izlenecek adımların belirlenebildiği, koşulların ve değişkenlerin belirli olduğu, algoritmaya bağlanabilen kararlardır (Koçel, 2018:135). Örneğin pilotların uçuşta acil bir durum yaşadıklarında alacakları kararların başarısı ölümle yaşam arasındaki çizgiyi belirlemektedir. Pilotların, bu gibi durumlarda art arda çok hızlı ve doğru kararlar vermeleri gerekir. Oysa zaman baskısı ve yoğun akut stres altında doğru karar verme ihtimali düşmektedir. Bu nedenle standart işletim (eylem) prosedürleri (Standart Operating Procedures-SOP) hazırlanmakta ve simülatör uçuşlarında tekrar edilmesi sağlanmaktadır. Örneğin uçuşta bir yangın çıktığında sorunun doğru bir şekilde çözülebilmesi için yapılması gerekenler ilgili prosedürde adımlar halinde verilmektedir. Pilotlar bu yönergeleri izleyerek sorunları doğru çözerek doğru kararlar verip acil durumun olumsuz etkilerinden kurutulabilir. Buna karşın, stratejik nitelikteki ve belirsizlik altında alınacak kararları yapılandırmak güçtür. Yapılandırılmamış kararlar; belirsizlik seviyesinin yüksek olduğu, stratejik nitelikli kararları kapsayan, üst düzey yöneticilerin değerlendirme ve sezgisini kullanarak aldıkları tekrarlanmayan durumlardaki kararlardır (Ürü Sanı, 2018:171). Alt kademe kararları, belirsizliğin hakim olmadığı, kısa vadeli sorunları çözmek için işlevsel bölümün üretim süreçlerine yönelik olan ve genellikle programlanabilen kararlardan oluşur. Örneğin Afrika’dan İstanbul’a doğru havalanmak üzere olan ve İstanbul’da farklı uçuşlar için bağlantı yapacak yolcuların olduğu bir uçağın geciktiğini varsayalım. Yolcular İstanbul’daki uçuşlarını büyük olasılıkla kaçıracaklardır. Bu bir sorundur. İstanbul’daki uçuşlar bekletilsin mi yoksa uçağı kaçıracak yolcular bir sonraki uçuşlara mı aktarılsın? İstanbul’daki uçuşlar bilerek geciktirilirse uçakların ve uçuş personelinin verimliliği, bu uçuşun yolcularının memnuniyeti düşecek, maliyetler artacaktır. Öte yandan Afrika’daki uçuşun yolcuları İstanbul’da bağlantılı uçuşlarını kaçırırlarsa yolcuların ağırlanması durumu maliyetleri artıracaktır. Geciken uçuştaki uçak bir sonraki uçuşuna da gecikmeli başlayacaktır. Onun yerine yeni bir uçak mı atanmalıdır yoksa gecikmeler sineye çekilip sonraki uçuşlar aynı uçakla fakat gecikmeli mi yapılmalıdır? Bu gibi durumlarda bilgisayar sistemleri pek çok değişkeni (maliyet, zamanındaki kalkış performansı, uçak ve işgören verimliliği, müşteri memnuniyeti gibi) dikkate alan algoritmaları çalıştırıp en kıvamlı (optimum) kararı verebilmektedir.