CEVAP:

Karar vericilerin çevrelerinde pek çok uyaran, veri ve bilgi bulunmaktadır. Kişilerin öncelikle amaç belirleme ya da sorun tanımlama konusunda yüksek bir farkındalık seviyesinde olmaları (1. Aşama) gerekir. Yoksa dikkatlerini sözü edilen veri ve bilgilere yöneltemezler. Amaç belirleme ya da sorun tanımlama konusunda bir gereklilik görmezler. Daha sonra amaçların belirlenmesi ya da sorunların tanımlanmasına yönelik algılama aşaması (2. Aşama) gelmektedir. Kişiler önceden sahip oldukları bilgi, deneyim, değerler, inançlar ya da bilişsel şemalar gibi unsurları kullanarak gelen veri ve bilgilere anlam yüklerler. Verilere anlam yükleme süreci algılama olarak adlandırılmaktadır. Sonuçta algılama sürecine bağlı olarak amaçlar belirlenir ya da sorunlar tanımlanır. Amaç belirleme ya da sorun tanımlama karar süreci için tayin edici bir özelliğe sahiptir. Çünkü daha sonraki süreç bu aşamanın çıktılarına göre şekillenecektir. Amaç belirleme, gelecekte ulaşılmak veya gerçekleştirilmek istenen bir durumu, büyüklüğü ya da bir yeri ifade eder. Sorun ise arzu edilen bir doğrultuda ilerlerken ortaya çıkan engel veya engeller olarak tanımlanmaktadır. Amaç belirlenmesi ya da sorun tanımlanması planlama sürecinin de ilk aşamasıdır. Amaçlar planlama sürecinin anlatıldığı kısımda daha detaylı bir şekilde ele alınacaktır. Amaçlar ya da sorunlar belirlendikten sonra irdelenir (3. Aşama). 3. Aşamada bunların nedenleri, özellikleri, aciliyet durumları, ulaşılamaması ya da çözülememesi durumunda karşılaşılacak sorunlar gibi unsurlar incelenir. Sözü edilen inceleme, sorun ya da amacın daha ayrıntılı bir şekilde ortaya konularak daha etkili alternatiflerin oluşturulmasına olanak sağlar. 4. Aşamada tespit edilen sorunu çözecek ya da belirlenen amaca ulaştıracak olası seçenekler üretilmektedir. 5. Aşamada, üretilmiş olan seçenekler çeşitli açılardan değerlendirilir (Koçel, 2018:139-152). Örneğin verilecek kararın maliyeti, teknik olarak yapılabilirliği, sosyal açıdan paydaşlar arasında kabul edilip edilmeyeceği, etik olup olmadığı, düzenlemelere ters düşüp düşmediği ya da muhtemel sonuçları açısından etkisi araştırılır. Peki, hangi seçenek seçilmelidir? Alternatifler arasında tercih yaparken önceden belirlenmiş seçim ölçütlerine sahip olmak bu soruya verilecek cevabın kalitesini artıracaktır. Örneğin pilot verimliliğini ya da havacılık emniyetini en büyükleyen, faaliyet maliyetlerini ya da uçak çevrim süresini en küçükleyen seçeneğin tercih edilmesini sağlayan ölçütler gibi (Ürü Sanı, 2018:179-182). Karar verme yönetim faaliyetlerinin en temel sürecidir. Yöneticilerin hiyerarşik yapıdaki konumları her ne olursa olsun yukarıda açıklanan süreçlerde kararlar vermek durumunda kalırlar. Öte yandan her kademenin yetkisi, yerine getirdikleri işlerin özellikleri, varmak istedikleri amaçlar ve karşılaştıkları sorunlar farklılık göstermektedir. Örneğin, işletmenin alt kademesi operasyonel işlerin bizzat yapıldığı yerlerdir. Bu kademedeki kararlar genellikle uygulamaya dönük, kısa vadeli, işletmenin içini ilgilendiren ve teknik konuları kapsayan kararlardır. Üst düzey yöneticiler ise genellikle belirsizlik altında, çevresel faktörleri dikkate alan dışa dönük ve stratejik nitelikli kararlar alırlar. Orta kademe ise bu iki konum arasındaki uyumu sağlayacak özelliklere sahip kararlara odaklanırlar (Koçel, 2018:160).