XIX. YÜZYIL TÜRK DÜNYASI Dersi KAZAK MODERNLEŞMESİ soru detayı:

CEVAP:

Kazak bozkırıyla ilgili ilk reformlar 1786’da başlatıldı. Bu reformlarda Rusyönetimi, hanları doğrudan kendisine bağlayarak ve kabile aristokrasisi tarafından seçildikten sonra bu seçimin Rusya tarafından onaylanması şartını getirerek hanların siyasi yetkilerini kısıtladı. O zamana kadar kabile konfederasyonunun lideri olan han Rus yönetiminin sadık bir hizmetkârına dönüştü. Yüzyılın sonunda ise iç karışıklıklar ve artan Rus baskısı Kazak gücünü iyiden iyiye zayıflattı. Kazak göçerler Rus tahkimatları yüzünden en iyi otlaklarının bazılarından mahrum kaldılar.
Orta ve Kişi cüzlerin hanları doğrudan Rus yönetimi tarafından atanıyordu. Ulu Cüz ise Taşkent’e bağlıydı. Kazaklar kaybettikleri topraklarını geri almak amacıyla Pugaçev ayaklanmasına (1773-74) katıldılar. 1783-1797 yılları arasındaki Kişi Cüzdeki bir dizi Kazak ayaklanmasından sonra Rusya Kazak hanlarının hâlâ sahip olabildikleri özerkliği sonlandırmaya karar verdi. Sonuçta 1822’de Orta Cüz, 1824’de Kişi Cüz ve 1848’de de Ulu Cüzde hanlık kurumu resmen kaldırdı. Rusya, Kişi Cüzde önce hanlık makamını kaldırdı ve 1824’de cüzü doğu, batı ve orta olmak üzere üçe böldü. Her birinin başında Kazaklar arasından seçilecek ve küçük bir Rus askeri kuvvetinin bağlandığı Rusya’nın memuru sultan-valiler olacak, Rus sömürge politikasının uygulayıcıları olarak görev yapacak, milli Kazak yöneticileri olamayacaklardı. Son hanın 1819’da ölmesinden sonra yeni hanın atanmadığı Orta Cüzde 1822’de farklı bir idari sistem başlatıldı. Buna göre Orta Cüz ve daha sonra Ulu Cüzün bir kısmını kapsayan İrtiş’in sağ yakasındaki Sibirya Kırgızları (Ruslar Kazaklara “Kırgız” diyordu) bölgesi “iç bölgeler” ve İrtiş’in güneyindeki “dış bölgeler”e bölünecek, her bölgenin başında bölgedeki sultanların seçeceği ve Rus yetkililerce onaylanacak bir “büyük sultan” bulunacaktı. Yeni düzenlemeler yeni bir yargı sistemi de getirdi ve Kazak hayatının bazı yanlarını düzenlemeyi amaçladı.
Rusya, Kişi Cüz Kazaklarının Sultan Bökey idaresindeki bir kısmının Ural’ın batısındaki otlaklara göç etmesine izin vererek 1801’de hanlarına izafeten Bökey Ordası, diğer adıyla İç Ordanın kurulmasına yol açtı. 1812’de Bökey’e hanlık unvanı verilmiş, oğlu Cihangir de hanlığı devralmış ancak 1845’de ölümünden sonra hanlık makamı Bökey Ordasından da kaldırılmıştır.