SORU: Koşma nedir? Yapılarına göre koşmaları açıklayınız
CEVAP: Koşma çoğunlukla hecenin 8’li ve 11’li kalıplarıyla yazılan; en az iki, en fazla dört dörtlükten oluşan bir nazım biçimidir. Koşmanın kafiye örgüsü aaab, cccb, dddb ...; abab, cccb, dddb ...; abxb, dddb, eeeb ...; aaaa, bbba, ccca ... şekillerinden birisi olabilir. Koşmalar yapılarına göre şu şekillerde sınıflandırılabilir: • Asıl Koşma: Düz koşma veya adi koşma da denilen, genellikle (4+4=8), (6+5=11), (4+4+3=11) duraklı 8 veya 11’li hece ölçüsü kullanılan, 2 ile 5 dörtlük arasında hacme sahip şiirlere asıl koşma denilir. Halk Edebiyatının en yaygın olarak kullanılan nazım biçimidir. • Koşma Şarkı: Kuruluşları bakımından şarkılara benzedikleri için şarkı-koşma denilen bu şekildeki koşmalarda, ilk dörtlüğün ikinci ve dördüncü mısralarıyla diğer dörtlüklerin dördüncü mısraları kavuştak (nakarat) olarak aynen tekrar edilir. Ezberlemeyi kolaylaştıran ve tekrar yoluyla vurgulanmak istenilen fikrin telkinini sağlayıcı teknik özelliklere sahiptir. • Musammat Koşma: Musammat koşma iç kafiyelere sahip olan koşma demektir. Musammat koşmalarda, mısralarının sonundaki kafiyeden başka bir de her mısranın içinde bir kafiye bulunur; bu mısra içindeki ve sonundaki kafiyeler aynı zamanda birbirleriyle de kafiyeli olur. • Dedim-Dedi’li Koşma: Seven ve sevilen arasında “dedim-dedi’li” ifadelerle karşılıklı diyalog şeklinde düzenlenen koşmalardır. “Dedim-Dedi” şeklindeki koşmalar iki şekilde oluşturulurlar. “Dedim-Dedi”li koşmalar, birinci şekilde bir mısra soru bir mısra cevap; ikinci şekilde ise bir mısrada hem soru hem cevap yer alacak biçimde düzenlenmiştir. • Tecnis Koşma: Bütün kafiyeleri cinaslı olan koşmalara tecnis veya tecnis koşma denilir. • Zincirleme Koşma: Her dörtlüğün son mısraındaki kafiye sözcük ya da sözcük öbeğinin, kendinden sonraki dörtlüğün ilk mısraının başında tekrarlanmasıyla oluşturulan koşma biçimine zincirleme koşma adı verilir. Bu şekilde mısra başına alınan sözcük veya sözcük öbeği bazen kafiyeli sözcük bazen de başka bir sözcük de olabilir. • Ayaklı koşma: Koşmanın ilk dörtlüğünde ilk iki mısradan ve son iki mısradan sonra ve diğer dörtlüklerde ise dördüncü mısradan sonra beş heceli ziyade (artık) bir mısra eklenmesiyle oluşturulan yedekli koşmalara ayaklı koşma adı verilir. • Yedekli Koşma: ‹ki şekilde meydana getirilir. Birinci şekli koşmanın dörtlüklerinin ikinci ve üçüncü mısralarının arasına bir mâninin (bayatı) yerleştirilmesi veya kafiye örgüsü mâniye uymayan yedi heceli dörtlük veya beşliklerin konulmasıyla oluşturulur. Bu tür koşmaya yedekli koşma denilir. • Zincirbend Ayaklı Koşma: Ayaklı koşmaların kısa mısraları (ziyade mısraları) veya kısa mısraların son kelimeleri kendinden sonra gelecek mısralarda tekrarlanan koşmalara zincirbend (zincirleme) ayaklı koşma denilir. • Musammat Ayaklı Koşma: Hem musammat hem de ayaklı olma özelliklerine sahip koşmalara, musammat ayaklı koşma denir. • Musammat Zincirbend Koşma: Hem musammat hem de zincirbend koşmanın özelliklerine sahip koşmalara musammat zincirbend koşma denir. • Musammat Zincirbend Ayaklı Koşma: Hem musammat, hem ayaklı hem de zincirbend koşmaların özelliklerine sahip koşmalara, “musammat zincirbend ayaklı koşma” denir
