aof.sorular.net
Halk Edebiyatına Giriş 1
HALK EDEBİYATINA GİRİŞ I Dersi HALK ŞİİRİNDE TÜR VE ŞEKİL soru cevapları
HALK EDEBİYATINA GİRİŞ I Dersi HALK ŞİİRİNDE TÜR VE ŞEKİL soru cevapları:
Toplam 50 Soru & Cevap#1
SORU: Türk halk şiirinde en çok kullanılan ölçü hangisidir? Neden?
CEVAP: Türk halk şiirinde en çok kullanılan ölçü hece ölçüsüdür. Hece ölçüsü Türk dilinin yapısından doğmuştur. Bu ölçü, heceleri arasında “uzunluk/ kısalık vb.” nitelik bakımından bir ayrım bulunmayan Türkçeye en uygun ölçüdür. Bir dilin ölçü sistemi, o dilin yapısından doğar ve ona uygun olur. Bu nedenle Türk halk şiirinin ölçüsü, hece ölçüsüdür ve çağlar boyunca bu durum hiç değişmemiştir.
#2
SORU: Semai nedir? Semai türleri nelerdir?
CEVAP: Gazel nazım biçimine uygun olarak ve aruzun “mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün” kalıbıyla meydana getirilen şiirlerdir. Semaîler gazel, murabba, muhammes ve müseddes şeklinde de yazılabilir. Kafiye örgüsü gazel şeklindeki semaîlerde aa, xa, xa... şeklinde, eğer iç kafiyelere sahipse (musammat) veya dörtlük (murabba) şekliyle düzenlenmişse kafiye örgüsü aaaa, bbba, ccca veya abab, cccb, dddb,... biçimindedir. Semaîler, bazı araştırmacılara göre aruzla değil on altı heceli kalıpla (8+8=16) oluşturulan heceli şiirlerdir. Semai çeşitleri: • Musammat semai: Her beyti iç kafiyelerle eşit iki mısraya bölünebilen semaîlerdir. • Yedekli semaî (ayaklı semaî): Aruzun, “mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün” kalıbındaki mısralardan sonra “mefâ’îlün mefâ’îlün” kalıbında kısa ziyade bir mısraın eklenmesiyle oluşturulmuş semaîlere denilir.
#3
SORU: Vezn-i aher nedir? Vezn-i aherde en belirleyici tür özellikleri nelerdir?
CEVAP: Dörtlük (murabba) şeklinde ve aruzun müstef’ilâtün müstef’ilâtün müstef’ilâtün müstef’ilâtün kalıbıyla yazılan şiirlere vezn-i âher denilir. Vezn-i âherde her mısra, ilk üçü kendi içinde kafiyeli dört eşit parçaya bölünür. Vezn-i âher de, âşık tarzı şiir geleneğinde satranç gibi göreceli olarak daha az kullanılan aruzlu nazım şekillerindendir. Halk Edebiyatında satranç gibi âşıkların şiirin şekli yönüyle hüner göstermeye yönelik anlatım tutumuyla meydana getirdiği şiir türlerindendir. Vezn-i âherde kafiye örgüsü aaaa bbba, ccca... şeklindedir. Kafiye örgüsü aaab, ccca, ddda... biçiminde olan vezn-i âherler de vardır. Vezn-i âherde en belirleyici tür özellikleri; iç kafiyelerin olması, her mısraın dört eşit parçaya bölünebilmesi ve birinci mısraın parçalarının sırayla ikinci, üçüncü ve dördüncü mısraların başında yer almasıdır.
#4
SORU: Halk şiirinde nazım türünü belirlemede kullanılan dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir?
CEVAP: • Şiirin konusu • Şairin anlatım tutumu • Şiirin ezgisi • Nazım şekli • Nazım türleri
#5
SORU: Dudak değmez nedir?
CEVAP: İçinde dudak ünsüzlerinin (b, f, m, p, v) bulunmadığı kelimelerle yazılan şiire denir. Diğer adı da “leb değmez” dir.
#6
SORU: Koşma nedir? Yapılarına göre koşmaları açıklayınız
CEVAP: Koşma çoğunlukla hecenin 8’li ve 11’li kalıplarıyla yazılan; en az iki, en fazla dört dörtlükten oluşan bir nazım biçimidir. Koşmanın kafiye örgüsü aaab, cccb, dddb ...; abab, cccb, dddb ...; abxb, dddb, eeeb ...; aaaa, bbba, ccca ... şekillerinden birisi olabilir. Koşmalar yapılarına göre şu şekillerde sınıflandırılabilir: • Asıl Koşma: Düz koşma veya adi koşma da denilen, genellikle (4+4=8), (6+5=11), (4+4+3=11) duraklı 8 veya 11’li hece ölçüsü kullanılan, 2 ile 5 dörtlük arasında hacme sahip şiirlere asıl koşma denilir. Halk Edebiyatının en yaygın olarak kullanılan nazım biçimidir. • Koşma Şarkı: Kuruluşları bakımından şarkılara benzedikleri için şarkı-koşma denilen bu şekildeki koşmalarda, ilk dörtlüğün ikinci ve dördüncü mısralarıyla diğer dörtlüklerin dördüncü mısraları kavuştak (nakarat) olarak aynen tekrar edilir. Ezberlemeyi kolaylaştıran ve tekrar yoluyla vurgulanmak istenilen fikrin telkinini sağlayıcı teknik özelliklere sahiptir. • Musammat Koşma: Musammat koşma iç kafiyelere sahip olan koşma demektir. Musammat koşmalarda, mısralarının sonundaki kafiyeden başka bir de her mısranın içinde bir kafiye bulunur; bu mısra içindeki ve sonundaki kafiyeler aynı zamanda birbirleriyle de kafiyeli olur. • Dedim-Dedi’li Koşma: Seven ve sevilen arasında “dedim-dedi’li” ifadelerle karşılıklı diyalog şeklinde düzenlenen koşmalardır. “Dedim-Dedi” şeklindeki koşmalar iki şekilde oluşturulurlar. “Dedim-Dedi”li koşmalar, birinci şekilde bir mısra soru bir mısra cevap; ikinci şekilde ise bir mısrada hem soru hem cevap yer alacak biçimde düzenlenmiştir. • Tecnis Koşma: Bütün kafiyeleri cinaslı olan koşmalara tecnis veya tecnis koşma denilir. • Zincirleme Koşma: Her dörtlüğün son mısraındaki kafiye sözcük ya da sözcük öbeğinin, kendinden sonraki dörtlüğün ilk mısraının başında tekrarlanmasıyla oluşturulan koşma biçimine zincirleme koşma adı verilir. Bu şekilde mısra başına alınan sözcük veya sözcük öbeği bazen kafiyeli sözcük bazen de başka bir sözcük de olabilir. • Ayaklı koşma: Koşmanın ilk dörtlüğünde ilk iki mısradan ve son iki mısradan sonra ve diğer dörtlüklerde ise dördüncü mısradan sonra beş heceli ziyade (artık) bir mısra eklenmesiyle oluşturulan yedekli koşmalara ayaklı koşma adı verilir. • Yedekli Koşma: ‹ki şekilde meydana getirilir. Birinci şekli koşmanın dörtlüklerinin ikinci ve üçüncü mısralarının arasına bir mâninin (bayatı) yerleştirilmesi veya kafiye örgüsü mâniye uymayan yedi heceli dörtlük veya beşliklerin konulmasıyla oluşturulur. Bu tür koşmaya yedekli koşma denilir. • Zincirbend Ayaklı Koşma: Ayaklı koşmaların kısa mısraları (ziyade mısraları) veya kısa mısraların son kelimeleri kendinden sonra gelecek mısralarda tekrarlanan koşmalara zincirbend (zincirleme) ayaklı koşma denilir. • Musammat Ayaklı Koşma: Hem musammat hem de ayaklı olma özelliklerine sahip koşmalara, musammat ayaklı koşma denir. • Musammat Zincirbend Koşma: Hem musammat hem de zincirbend koşmanın özelliklerine sahip koşmalara musammat zincirbend koşma denir. • Musammat Zincirbend Ayaklı Koşma: Hem musammat, hem ayaklı hem de zincirbend koşmaların özelliklerine sahip koşmalara, “musammat zincirbend ayaklı koşma” denir
#7
SORU: Aşağıdaki dörtlüğün hece ölçüsü ve duraklarını belirleyiniz. Keklik gibi taştan taşa sekerek, Gerdan açıp gelişini sevdiğim. Sağa sola taksim etmiş örgüsün, Onar onar bölüşünü sevdiğim.
CEVAP: Yukarıdaki dörtlük 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır ve üç duraklıdır. Keklik gibi / taştan taşa / sekerek, (4+4+3=11) Gerdan açıp / gelişini / sevdiğim. (4+4+3=11) Sağa sola / taksim etmiş / örgüsün,(4+4+3=11) Onar onar / bölüşünü / sevdiğim. (4+4+3=11)
#8
SORU: Varsağı nedir? Açıklayınız
CEVAP: Kendilerine has bir ezgi çeşidine sahip olan varsağılar, özellikle sert ve dağlı diliyle söylenmiş olmalarıyla diğer koşmalardan ayırt edilirler. Ezgileri ve üslupları varsağıların bir tür olarak kabul edilme nedenleridir. Sert dağlı dili olarak ifade edilen üslup özelliği, şiirde yer alan kahramanın düşmanlarına meydan okuyup kendini ve gücünü övmeye yönelik bir anlatım tutumuyla söylenmiş olmasıdır. Varsağıların büyük bir çoğunluğu hecenin 8’li kalıbıyla daha az olmakla birlikte bazıları da hecenin 11’li kalıbıyla söylenmiştir.
#9
SORU: Ölçü nedir?
CEVAP: Şiirde ahenk ve ritmik tekrarların aynı olmasını sağlayan ve bir anlamda mısraları sabitleştiren araca ölçü denir.
#10
SORU: Nazmın ölçüsü nedir?
CEVAP: Hecelerin sayılarının ya da uzunluk ve kısalıklarının düzenli biçimde sıralanış temeline dayanan ve nazımda ritmik tekrarların ve ahengin aracı olarak kullanılan “söz ölçüsü”dür. Halk şiirlerin mısralarını oluşturan hece sayısı, duraklar ve kafiye düzeni vasıtasıyla sözlü kültür ortamında “sözün” mısra bütünlüğünde sabitlenmesini sağlar.
#11
SORU: Koşma tipi kafiye örgüsü nasıldır? Açıklayınız
CEVAP: Koşma tipi kafiye düzeninin, sadece ilk dörtlüğü değişen 4 kafiyeleniş çeşidi vardır. Koşmanın kafiyeleniş şekilleri şöyledir: • aaab, cccb, dddb • abab, cccb, dddb • abxb, dddb, eeeb • aaaa, bbba, ccca Koşma tipi kafiyenin bütün şekillerinde dördüncü mısraının daima birbirleriyle kafiyeli oluşu, sözlü kültür ortamında yaratılan ve icra edilen sözlü şiirlerin bütünlüğünü sağlamak ve ezberlenerek hafızada saklanmayı kolaylaştırmak amacının bir sonucudur. Sözlü kültür ortamında daimi olarak ezgi eşliğinde icra edilen koşmaların dördüncü mısraları genellikle nakarat durumundadırlar. Halk şiirinin, dörtlük nazım birimi ve heceyle oluşturulan destan, güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt, koşuk, sağu, semaî, varsağı, ilahi gibi nazım türleri ve aynı şekilde Divan Edebiyatında kullanılan kıt’a, şarkı, murabba ve tuyuğ gibi nazım şekillerinin kafiyelenişi koşma tipi kafiyedir.
#12
SORU: Mani nedir?
CEVAP: Mâni, bir dörtlükten oluşan, kafiye örgüsü aaxa biçiminde düzenlenen, çoğunlukla hecenin 7 ve 8’li kalıplarıyla yazılan halk şiiri nazım şekline denilir.
#13
SORU: Kafiye nedir? Açıklayınız
CEVAP: Kafiye (uyak) sözcüğünün sözlük anlamı, “sonda, arkada gelen” demektir. Şiirde ise, kafiye, anlamca ayrı, sesçe aynı olan sözcüklerin mısra (dize) sonunda yer almasıdır.
#14
SORU: Durak nedir? Açıklayınız.
CEVAP: Hece ölçüsüyle söylenmiş veya yazılmış mısraların gelenekselleşmiş bölümlere ayrılmasına “durak” denilir. Duraklar mısrada kelime ortasından bölünmez. Duraklar, mısralarda tek düzeliği önler ve anlatımı zenginleştirir. Bu nedenle, 5 heceli mısralardan başlanılarak kullanılan bütün hece ölçüsü kalıplarında duraklara yer verilir.
#15
SORU: Aşağıdaki dörtlüğün hece ölçüsü ve duraklarını belirleyiniz. Bir sonbahar akşamı sahillerdeyim Gamlı bir heykel gibi kayalarda ben Dağınık saçlarımdan pervasız esen Rüzgârların elinde kırık bir neyim
CEVAP: Yukarıdaki dörtlük, 12’li hece ölçüsüyle oluşturulmuştur ve 7 + 5 duraklıdır. Bir sonbahar akşamı / sahillerdeyim (7 + 5 = 12) Gamlı bir heykel gibi / kayalarda ben (7 + 5 = 12) Dağınık saçlarımdan / pervasız esen (7 + 5 = 12) Rüzgârların elinde / kırık bir neyim(7 + 5 = 12)
#16
SORU: Nazım şekli nedir?
CEVAP: Halk şiirinde nazım şeklini dış yapı özellikleri belirler. Halk şiirlerinin dış yapı özellikleri, “nazım birimi”, “nazmın hacmi”, “nazmın kafiye örgüsü” ve “nazmın ölçüsü”nden oluşur. Bunlardan ilk üçü doğrudan doğruya şiirin ait olduğu nazım biçimini belirler. Bir başka ifadeyle, bir şiirin nazım birimi, nazım hacmi ve nazmın kafiye örgüsü ve ölçüsüne bağlı geleneksel olarak kalıplaşmış formlara nazım şekli adı verilir.
#17
SORU: Konularına göre koşma türleri nelerdir?
CEVAP: Konularına göre koşma türleri şunlardır: • Güzelleme • Koçaklama • Taşlama • Ağıt • Varsağı • Semai • Destan
#18
SORU: Çapraz kafiye nedir? Örnek veriniz
CEVAP: Kafiyelerin birer aralıkla sıralandığı dizelerde görülen kafiye örgüsüdür. Çapraz kafiyede de kafiyenin yarım, tam veya zengin olması önemli değildir. Gurbet o kadar acı…………a Ki ne varsa içimde…………b Hepsi bana yabancı………...a Hepsi başka biçimde……….b
#19
SORU: Gazel nedir?
CEVAP: 5-15 beyit arasında yazılabilen; ilk beyti kendi arasında kafiyeli, diğer beyitlerin ilk mısraları serbest, ikinci mısraları ise birinci beyitle kafiyeli olan divan edebiyatı nazım şeklidir.
#20
SORU: Kafiyenin yapılış çeşitlerini açıklayınız.
CEVAP: Halk şiirinde kafiye çeşitleri olarak genellikle “yarım kafiye”, “tam kafiye”, “zengin kafiye”, “tunç kafiye” ve “cinaslı kafiye” sayılabilir. • Yarım Kafiye: Benzerliği çoğunlukla bir tek sessiz harfe dayanan kafiyeler, yarım kafiyedir. • Tam Kafiye: Ses benzerlikleri çoğunlukla bir sessiz ve bir sesli harfe dayanan kafiyeler, tam kafiyelerdir. Türkçeye Arapça ve Farsçadan geçen ve aynı uzun sesli ile biten kelimeler, başka benzerlikleri olmasa da, tam kafiye sayılırlar. • Zengin Kafiye: Mısra sonlarında redif dışında üç veya daha fazla sesin benzeşmesine zengin kafiye denilir. Arapça ve Farsçadan geçen kelimelerde bir sessizle bir uzun sesliden (â, û, î gibi) ibaret kelimeler, içinde uzun ünlü bulundurmaları sebebiyle zengin kafiye olarak kabul edilirler. • Tunç Kafiye: Kafiyeyi oluşturan ses benzeşmelerinin üçten fazla olması halinde, kafiye olan kelimelerden birinin diğerinin sonunda aynen tekrar edilmesiyle oluşan kafiyeye denir. • Cinaslı Kafiye: Sesçe aynı, anlamca ayrı olan kelimelerden veya kelime gruplarından yapılmış kafiyelere denir.
#21
SORU: Redif nedir?
CEVAP: Redif şiirde kafiye kelimesinden sonra gelen, anlam ve görevi bir olan ek ve kelimelere denilir. Kafiyeden ayrıldığı nokta da burasıdır. Şiirde anlamın kuvvetlendirilmesi, kafiyenin zenginleşmesi ve ahengin artması çoğu zaman redife bağlıdır. Halk şiirinde redifin en önemli görevi, kafiye bulmakta güçlük çekilen kelimeleri dize sonunda getirebilmekte sağladığı kolaylıktır. Bazı şiir örneklerinde kafiye kelimesi kullanılmadan redife yer verildikleri de görülebilir. Bu şekilde kafiye olmadan tekrarlanan rediflerin halk şiirinde hiçbir önemi yoktur. Bu durum nazım acemiliğinin en belirgin işareti olarak kabul edilir. Şiirde aynı anlama gelen kelimelerin tekrarıyla kafiye yapılmaz.
#22
SORU: Nazım birimi nedir? Türk halk edebiyatında hangi nazım birimleri kullanılmaktadır?
CEVAP: Şiirlerde, geleneksel şekil ve anlam bütünlüğü taşıyan, şiirin inşasında yapı unsuru olan ve kendi içinde organik bağımsızlığı bulunan mısra topluluğuna nazım birimi denir. Türk Halk Edebiyatının heceli ürünlerinde kullanılan nazım birimi “dörtlük”tür. Türk Halk Edebiyatının aruzlu şiirlerinde ise, nazım birimi beyittir.
#23
SORU: Nazmın hacmi nedir? Türk halk şiirinin sahip olduğu nazım hacmi formları nelerdir?
CEVAP: Şiirin inşasında kullanılan nazım biriminin sayısına bağlı olarak uzunluk-kısalık veya hacim açısından nazım biçiminin ayırt edilmesini sağlayan ölçüttür. Türk halk şiiri üç boy hacim ölçüsüne veya üç çeşit hacim formuna sahiptir. Bunlar, bir dörtlükten oluşan mâni, en az iki dörtlük en fazla dört dörtlük olan koşma ve en az beş dörtlükten başlayıp dörtlük sayısında sınırı olmayan destan nazım biçimleridir. Mânilerin aynı ölçü ve uyağa bağlı olarak aynı anlatım tutumu ve konu bütünlüğünde arka arkaya getirilmesiyle dörtlük sayısı birden fazla olduğunda ise 4 mâniye kadar “koşma” ve 5 mâniden fazlaysa “destan” nazım şekli ve türü olarak adlandırılır.
#24
SORU: İç kafiye nedir? İçerisinde iç kafiye bulunan şiire ne ad verilir?
CEVAP: Hem halk şiirinde hem de divan şiirinde kullanılan iç kafiye, bir şiirde mısra sonları dışında mısra içinde uygun yerlerde kafiye bulunmasına denilir. içerisinde iç kafiye bulunan şiire musammat adı verilir.
#25
SORU: Elif-name nedir?
CEVAP: Genellikle mısra başlarındaki ilk harflerin alt alta dizildiğinde eliften ye harfine kadar alfabetik tarzda düzenlenmesiyle oluşturulan şiirlere denir.
#26
SORU: Aşağıdaki dörtlüğün kafiye türünü bulunuz ve açıklayınız. Miskin Yunus biçareyim Baştan ayağa yareyim Dost ilinden avareyim Gel gör beni aşk neyledi
CEVAP: Dörtlüğün ilk üç mısrasında zengin kafiye vardır. Altı çizili olan ve ilk üç mısranın sonunda bulunan aynı anlamdaki -yim ekleri redif olup ekten önce gelen son üç harf ise zengin kafiyeyi oluşturmaktadır. Miskin Yunus biçareyim Baştan ayağa yareyim Dost ilinden avareyim Gel gör beni aşk neyledi
#27
SORU: Anlatım tutumlarına göre nazım şekil ve türlerini sıralayınız.
CEVAP: • Güldürmeye/Eğlendirmeye Yönelik Anlatım Tutumu (Güldürücü, Parodi, Mizahî Edayla ‹şleyişle Yaratılan Mâniler-Koşmalar-Destanlar). • Övmeye Yönelik Anlatım Tutumu (Koçaklama, Yiğitleme, Methiye ve Güzelleme Edasıyla ‹şleyişle Yaratılan Mâniler-Koşmalar-Destanlar). • Yermeye Yönelik Anlatım Tutumu (Taşlama, Sicilleme ve Eleştirel Edayla ‹şleyişle Yaratılan Mâniler-Koşmalar-Destanlar). • fiikâyet Etmeye Yönelik Anlatım Tutumu (fiikayet-nâme ve Dilekçe Edasıyla ‹şleyişle Yaratılan Mâniler-Koşmalar-Destanlar). • Öğüt Vermeye Yönelik Anlatım Tutumu (Öğüt verici, Mâniler, Koşmalar-Atasözü Destanları). • Bilgilendirmeye Yönelik Anlatım Tutumu (Bilgilendirici, Didaktik/Haber- Mâniler Koşmalar-Destanlar). • Yas Tutturmaya Yönelik Anlatım Tutumu (Ağlatıcı, Ağıt-Koşmalar-Destanlar-Mâniler). • Hüner Göstermeye-Övünmeye Yönelik Anlatım Tutumu (Elifbalar, Atasözü Destanları, Dudakdeğmez, Satranç, Tecnis, MânilerKoşmalar- Destanlar).
#28
SORU: Türk halk şiirinde kaç çeşit redif vardır? Açıklayınız
CEVAP: Türk halk şiirinde üç çeşit redif vardır: • Ek redif: Yalnızca bir ekten ibaret rediflere “ek redif ” adı verilir. • Bir kelimeden ibaret rediflere “kelime redif ” denilir. • Redif, bir dizenin sonunda hem kelime hem de ek redif durumunda bulunabilir, bu tür rediflere de “ek ve kelime redif ” adı verilir.
#29
SORU: Selis nedir? Açıklayınız
CEVAP: Halk şiirinde, âşıklarca aruzun “fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün” kalıbıyla meydana getirdikleri şiirlere selis denir. Selisde çoğunlukla gazel nazım biçimi kullanılmakla birlikte murabba, muhammes, müseddes şeklinde yazılmış selisler de vardır. Bazı araştırmacılar selisin de gerçekte hecenin on beşli kalıbıyla yazıldığını düşünmüşlerdir. Selisin uyak düzeni divan, semaî ve kalenderîye benzer. Selis nazım biçimi de diğer halk şiiri türleri gibi diğerlerinden farklı ve kendine özgü ezgilere sahiptir.
#30
SORU: Satranç nedir? Açıklayınız
CEVAP: Bazı araştırmacılara göre şatranç diye de adlandırılan ve Halk Edebiyatında çok fazla kullanılmayan bu tür şiirler, aruzun müfte’ilün müfte’ilün müfte’ilün müfte’ilün kalıbıyla yazılmışlardır. Ancak âşıkların meydana getirdiği satrançlar, genellikle on altı heceli (8+8=16) iç kafiyeli (musammat) beyitlerden oluşur. Dolayısıyla her mısraı iki eşit parçaya bölen iç kafiyeler vardır ve her mısra parçası da uyaklıdır. Buna göre, musammat (iç kafiyeli) mısralardan oluşan bir beyit, alt alta yazıldığında bir dörtlük elde edilir. Bu şekilde tertiplenen bir satrancın uyak düzeni abab cccb dddb... şeklindedir. Satranc, Halk Edebiyatında âşıkların vezn-i âher, dudak değmez, elif-nâme gibi, şiirin şekli yönüyle hüner göstermeye yönelik anlatım tutumuyla meydana getirdiği şiir türlerindendir.
#31
SORU:
Halk şiirinin içinde yer alan ürünlerden bireysel olanlar ozanların, âşıkların ve halk şairlerine aittir. Anonim olanlarsa kimlere ait ürünlerdir?
CEVAP:
Yaratıcıları bilinmeyen halk sanatçılarının ürünleridir.
#32
SORU:
Şiirde ahenk ve ritmik tekrarların aynı olmasını sağlayan ve bir anlamda mısraları sabitleştiren araç onların neyidir?
CEVAP:
Ölçüsüdür.
#33
SORU:
Hece ölçüsüyle söylenmiş veya yazılmış mısraların gelenekselleşmiş bölümlere ayrılmasına ne denilir?
CEVAP:
Durak
#34
SORU:
Hece sayısı az olan ölçülerde mısralar ya hiç bölünmez ya da sadece ikiye bölünür (2+3=5), (3+3=6), (4+3=7), (3+4=7), (4+4=8), (5+5=10), (6+5=11), (7+7=14) şeklindedir. Yunus Emre’nin hece vezni ile yazdığı bu şiir kaç duraklı ve kaçlı hecedir?
Şeyhimin /elleri
Uzaktır / yolları
Açılmış / gülleri
Dermeğe / kim gelir
CEVAP:
3+3 duraklı 6’lı hece veznidir.
#35
SORU:
Türk halk şiirinde en yaygın olarak kullanılan heceli ölçülerden olan Karacaoğlan’ın;
Ilgıt ılgıt esen / seher yelleri
Esip esip yâre / değmeli değil
Ak elleri elvan / elvan kınalı
Karadır gözleri / sürmeli değil
şeklindeki dörtlüğü kaç duraklı ve kaçlı hecedir?
CEVAP:
6+5 duraklı 11’li hece veznidir.
#36
SORU:
Dadaloğlu’nun aşağıdaki dörtlüğünün son mısraında onbirli hece ölçüsünün 6+5 durakları kullanılmıştır. İlk üç ölçüsünde 11’li hece ölçüsünün hangi duraklı şekli kullanılmıştır?
Belimizde/ kılıcımız / Kirmanî
Taşı deler / mızrağımın / temreni
Hakkımızda / devlet etmiş / fermanı
Ferman padişahın, / dağlar bizimdir.
CEVAP:
4+4+3 duraklı şekli kullanılmıştır.
#37
SORU:
Sözlük anlamı “sonda, arkada gelen” demek olan şiirde anlamca ayrı, sesçe aynı olan sözcüklerin mısra (dize) sonunda yer almasına ne ad verilir?
CEVAP:
Kafiye
#38
SORU:
Bir şiirin mısraları arasındaki ses benzerliği sadece kafiye ile sağlanabileceği gibi, aynen tekrarlanan “ek” yahut “kelime”lerin eklenmesiyle de sağlanabilen genellikle kafiyeli söze ne denir?
CEVAP:
Redif
#39
SORU:
Benzerliği çoğunlukla bir tek sessiz harfe dayanan kafiyeler, yarım kafiyedir. Meselâ, “Bir çiçektim koruda/Harab oldum yarıda/Gözüm kaldı geride” mısralarındaki kafiyeler “koru, yarı, geri” kelimelerinde bulunmaktadır. Dikkat edilirse bunların arasındaki ses benzerliği sadece “r” sesleridir. Bunlardan hangileri rediftir?
CEVAP:
Kafiyeden sonra gelen “-de” veya “-da”lar rediftir.
#41
SORU:
Ses benzerlikleri çoğunlukla bir sessiz ve bir sesli harfe dayanan kafiyeler, tam kafiyelerdir. Meselâ,
Sen akşamlar kadar büyülü ve sıcak
Rüyalarım kadar sade, güzeldin
Başbaşa uzandık günlerce ıslak
Çimenlerine yaz bahçelerinin
dörtlüğünde tek ve çift sayılı mısraların kafiyeleri böyledir: “sıcak, ıslak” kelimelerindeki benzerlik “-ak”lardan; “güzeldin, bahçelerinin” kelimelerindeki benzerlik nelerden meydana gelmektedir?
CEVAP:
“-in”lerden meydana gelmektedir.
#42
SORU:
-Mısra sonlarında redif dışında üç veya daha fazla sesin benzeşmesine zengin kafiye denilir.
Yıldızları eyledim tamâşâ
Eş’âr ki Hâlık etmiş inşâ
mısralarındaki “şâ”lar, ne sebebiyle zengin kafiye sayılmaktadır?
CEVAP:
“şâ”lar, içinde uzun ünlü bulundurması sebebiyle zengin kafiye sayılmaktadır.
#43
SORU:
Kafiyeyi oluşturan ses benzeşmelerinin üçten fazla olması halinde, kafiye olan kelimelerden birinin diğerinin sonunda aynen tekrar edilmesiyle oluşan kafiyeye “tunç kafiye” denir. Meselâ,
Kalenin üstü direk
Suyu nerden indirek
veya
İlk sevgiliye benzeyen ilk acı, ilk ayrılık!
Yüreğimin yaktığı ateşle hava ılık
mısralarında “direk, indirek” ve “ayrılık, ılık” kelimelerindeki ses benzerliği hangileridir?
CEVAP:
Ses benzerliği “direk” ve “ılık”lardır.
#45
SORU:
En az iki beyitten veya daha fazla beyitten oluşan bir nazım şekline ne ad verilir?
CEVAP:
Kıt’a
#46
SORU:
Genellikle aruzun fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün vezniyle yazılan, dört mısralı tek bentlik bir nazım şekline ne ad verilir?
CEVAP:
Tuyuğ
#47
SORU:
Yiğitlik, kahramanlık, dövüş ve savaş konularında söylenen övmeye yönelik bir anlatım tutumuyla oluşturulan ve bu türe has ezgilerle icra edilen şiirlere ne adı verilir?
CEVAP:
Koçaklama
#48
SORU:
Kendine özgü aruz kalıpları bulunan, dört mısralı tek bentlik bir nazım şekline ne ad verilir?
CEVAP:
Rübaî
#49
SORU:
Toplumdaki haksızlıkların, geriliklerin, ekonomik sorunların, yolsuzlukların, kişilerin beğenilmeyen yönlerinin alaya alınarak, güldürücü, iğneleyici bir biçimde eleştirerek yermeye ve güldürmeye yönelik bir anlatım tutumuyla oluşturulan ve bu türe has ezgilerle icra edilen şiirlere ne adı verilir?
CEVAP:
Taşlama
#50
SORU:
5-15 beyit arasında yazılabilen; ilk beyti kendi arasında kafiyeli, diğer beyitlerin ilk mısraları serbest, ikinci mısraları ise birinci beyitle kafiyeli olan divan edebiyatı nazım şekline ne ad verilir?
CEVAP:
Gazel