CEVAP:

Kurumsal Yönetişimin Kuramsal Temelleri: Vekalet Teorisi ve Paydaş Kuramı

Vekalet teorisi (agency theory), vekillerin (işletme yöneticileri) asillerin (işletme sahipleri) amaç ve çıkarları doğrultusunda hareket etmelerinin sağlanabilmesi sorununa ilişkin olarak ortaya atılmış bir teoridir. Bu teoriye göre işletmelerin sermayedarları, asiller, yöneticilere vekalet vermekte ve onları işletmeyi kendi çıkarları doğrultusunda idare etmeleri için görevlendirmektedir. Vekillerin asillerin çıkarları doğrultusunda faaliyet gösterip göstermedikleri ise hedeflerin ve standartların açık olarak ortaya konulduğu sözleşmeler aracılığıyla izlenmekte ve ödüllendirme sistemleri bununla ilişkilendirilmektedir. Fakat bu teorinin savunucularına göre asiller ve vekiller arasında vekiller lehine bir bilgi asimetrisi vardır.

İdeal olan yöneticilerin asillerin getiri düzeyini geliştirmeye çalışırken, aynı zamanda diğer paydaşların çıkarlarını da gözetmeleridir. Vekalet sorununun işletmelerin performansını olumsuz yönde etkilediğine ilişkin tartışmalar devam etmekte ve sorunun yapısının ülkeden ülkeye değişiklik gösterdiği kabul edilmektedir. Bazı görüşlere göre yöneticiler kendi çıkarları peşinde koşan bireylerdir. Bu görüşün aksini savunanlara göre ise yöneticiler ve hissedarlar çıkarları aynıdır. Bir başka ifadeyle asil ve vekil arasında çıkar ortaklığına dayalı bir ilişki vardır. İki görüş arasındaki tartışmanın sürmesi beklenmektedir.

Paydaş teorisi ise hissedar merkezli asil-vekil ilişkisine alternatif bir model olarak önerilmektedir. Paydaş teorisine göre işletmeler işletme ile herhangi bir etkileşimi olan tüm paydaşların yararını gözetecek şekilde faaliyet göstermelidir. Bu paydaşlar arasında çalışanlar, müşteriler, tedarikçiler ve yerel halk yer almaktadır. Bu teoride paydaş; işletmenin faaliyetlerinin devamı ve başarısı için gerekli olan her türlü kişi ve kurum olarak tanımlanmaktadır. Bir başka deyişle işletmenin amaçlarına ulaşmasında işletmenin faaliyetlerinden etkilenen veya bu faaliyetleri etkileyebilen tüm birey veya bireyler paydaş olarak adlandırılmaktadır. Paydaş teorisi işletmelerin paydaşlarıyla sürekli etkileşim içinde olduklarına dikkat çekmekte ve işletmenin başarısının bu paydaşlarla olan etkileşimininde etkililiğiyle ilişkili olduğunu belirtmektedir.

Son yıllarda paydaş teorisini kabul eden kurumsal yönetişim modellerinin popülerleşmesinin altında yatan işletmelerin aldıkları kararların farklı paydaş grupları üzerinde etkisinin pay sahipleri üzerindeki etkisinden çok daha fazla olabileceği görüşüdür