XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ Dersi Karahanlı Türkçesiyle Yazılmış Eserler soru detayı:
SORU:
Kutadgu Bilig üzerine yapılan başlıca çalışmalar hangileridir?
CEVAP:
İlk bulunan Viyana (Herat) nüshası kendisine gönderilen Amedee Jaubert 1825’te yazdığı bir makaleyle eseri bilim dünyasına tanıtmıştır. Eser üzerindeki ikinci çalışma Hermann Vambery’ye aittir. Bu yazmanın 915 beyitini matbaada döktürdüğü Uygur harfleriyle ve Almanca çeviriyle yayımlamıştır. Aynı yazma üzerine daha sonra Wilhelm Radloff’un çalışmaları başladı. Radloff ilk çalışmasında bu nüshanın tıpkıbasımını yayımlamıştır. Eserin bulunan ikinci nüshası Mısır nüshasıdır. Radloff, çalışmasının ikinci kısmına bu nüshayı da katıp karşılaştırmalı metni Rus çeviriyazı harfleri ve Almanca çeviriyle yayımlar. Kutadgu Bilig’in üçüncü nüshası olan Fergana nüshası ise 1914 yılında Fergana’da Zeki Velidi Togan tarafından bulunmuş ve bir yazıyla bilim dünyasına tanıtılmıştır. Bu yayınların arkasından Türk Dil Kurumu üç nüshanın tıpkıbasımını yayımlamıştır:
Kutadgu Bilig Tıpkıbasım I Viyana Nüshası, (A), Abdulkadir İnan’ın uzun bir girişiyle (s. 11-111). TDK, İstanbul 1942.
Kutadgu Bilig Tıpkıbasım II Fergana Nüshası, (B), TDK, İstanbul 1943.
Kutadgu Bilig Tıpkıbasım III Mısır Nüshası, (C), TDK, İstanbul 1943.
Reşit Rahmeti Arat, 1947 yılında Kutadgu Bilig’in üç nüshasını (A, B, C) karşılaştırarak eserin metnini yayımlar. Arat indeksi tamamlayıp yayımlayamadan vefat ettiği için Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya ve Nuri Yüce tarafından yayımlanmıştır. Dizin üzerine önemli bir yayın Semih Tezcan tarafından yapılmıştır. Mecdut Mansuroğlu tarafından ilk küçük Karahanlı Türkçesi grameri yayımlanmıştır. Agop Dilaçar tarafından 900. yıldönümü dolayısıyla hazırlanmış olan kitapta eser her yönüyle incelenmiştir. Robert Dankoff tarafından Kutadgu Bilig’in İngilizce çevirisi yapılmıştır Kutadgu Bilig’in sadece dilbilgisi açısından incelenmesine dayanan ilk çalışma Ahmet Bican Ercilasun tarafından yapılmıştır. Türk dillerine yapılan çeviriler hakkında ayrıntılı bilgi veren bir çalışma ise Mehmet Ölmez tarafından yapılmıştır. Karahanlı Türkçesinin ilk ayrıntılı grameri Necmettin Hacıeminoğlu tarafından hazırlanmıştır. Bu çalışmada Karahanlı Türkçesiyle yazılmış eserlerin dilbilgisi incelenmiştir. Kutadgu Bilig’deki yapım ekleri İbrahim Taş tarafından çalışılmıştır.