BİLİM FELSEFESİ Dersi GÖZLEM, DENEY VE ÖLÇME soru detayı:

CEVAP:

Neptün gezegeni, buluşundan başlamak üzere,
astronomlar topluluğunca tanınan, yani kimliği bilinen bir
nesne dizgesi sayılmıştır. Buna göre Neptün’ün 23 Eylül
1846 tarihinden sonraki t gibi belli bir zamanda
koordinatları hesaplanmış u uzay bölgesinde bulunurken,
bir gözlemevinden gözlemlendiğini düşünelim.
Bu türlü gözlemlerde, gözlemci gözlem sonucunu,
dolaysız olarak gözlemlediği gözlem verisi aracılığıyla
dolaylı olarak gözlemler. Bu örnekte, gözlemcinin
doğrudan algıladığı Neptün gezegeninin kendisi değil, bu
nesne dizgesinin teleskopta oluşan görüntüsüdür. Böyle
bir görüntünün oluşması olgusu gözlemin sağladığı
gözlem verisidir.
Gözlemci gözlem verisini algılamak anlamında dolaysız
olarak gözlemler. Gözlem verisi olan görüntü, teleskopun
Neptün’ün t anında bulunduğu u yerinin koordinatlarına
göre yöneltilmesiyle elde edilmiştir. Teleskopta oluşan
görüntünün yeri u0, zamanı da t0 olsun. Buna göre u0,
gözlem verisinin ilişkin olduğu yer, t0 ise, gözlem
verisinin ilişkin olduğu zamandır.
Dikkat edilirse u0 ile gözlem sonucunun ilişkin olduğu u
yeri çok farklıdır. u0, gözlemcinin teleskopta görüntüyü
algıladığı yer, u ise, Neptün’ün uzaydaki yeridir. Öte
yandan t0 ile t arasında çok büyük olmamakla birlikte
gene de bir fark vardır.
Gözlem anındaki görüntü ile Neptün arasındaki uzaklık l,
ışık hızı c ise, t = t0 - l/ c. Bir gezegenin gözleminde t ile
t0 arasındaki fark, gezegenine göre saniyelerle ya
dakikalarla ifade edilirken, bir yıldızın gözleminde bu fark
ışık yılı ile ifade edilir.