SORU: Marx’a göre toplumların ekonomi yasaları nasıl işler?
CEVAP: Marx’a göre her toplum durumunda zorunlu olarak işleyen ekonomi yasaları vardır ve bunlar belirli toplum durumlarında belirli sonuçlara zorunlu olarak yol açarlar. Kapital’in Önsözünde kapitalist üretimin doğal yasalarını ele alacağını söyleyerek bu yasaların kaçınılmaz sonuçlara doğru katı bir zorunlulukla işleyen yasalar olduğunu da ileri sürer. Söz gelişi işçi için en elverişli toplum durumunda bile işçinin karşılacağı zorunlu sonuç fazla çalışma sonucu makinalaşma, sermayeye kölelik, açlık ve dilenciliktir. Buna başka bir örnek de değer üretimiyle emek zamanı arasında bir doğru orantının olmasıdır. Öyle ki değerin üretimi için gereken emek zamanı kendisini önüne geçilmez bir doğa yasası gibi zorla kabul ettirir. Bu yüzden de Marx’a göre, sanayi bakımından daha gelişmiş bir ülke daha az gelişmiş bir ülkenin geleceğinin bir imgesidir; başka bir deyişle az gelişmiş bir ülkenin gelecekte, zorunlu olarak çok gelişmiş ülkenin geçirdiği aşamalardan geçerek bu çok gelişmiş ülkenin vardığı aşamaya ulaşacağını söylemektedir. Öyleyse toplumların tarihte bir gelişme yasası vardır. Öyle ki tarihin deviniminin geri döndürülemez olması anlamında bu gelişme bir ilerlemedir.
