CEVAP:

Para arzının belirlenme sürecinde üç
temel ekonomik birim söz konusudur. Bunlar: Merkez bankası, bankacılık sistemi ve banka dışı kesimdir. Para
arzını belirleyen iki temel değişken ise parasal taban ve para çarpanıdır. Merkez bankası para tabanını büyük
ölçüde kontrol edebilirken para çarpanının değeri merkez bankası, bankacılık sektörü ve banka dışı kesimin
kararlarına bağlı olarak belirlenir. Bir merkez bankasının parasal tabanı nasıl etkilediğini görebilmek için bankanın
bilançosuna ilişkin temel değişkenleri tanımamız gerekmektedir. Basitleştirilmiş hâliyle merkez bankası
bilançosunun pasifinde, dolaşımdaki para ve rezervler kalemleri yer almaktadır. Bunların herhangi birisinde
veya her ikisinde birden meydana gelecek artış, para tabanının da artmasına yol açacaktır.
Dolaşımdaki para en basit hâliyle banka dışı kesimin elinde tuttuğu nakit para olarak tanımlanabilir. Rezervler
ise serbest rezervler ile zorunlu karşılıkların toplamına eşittir. Bankalar, ani mevduat çıkışları yaşamaları durumunda
mevduat sahiplerine karşı olan sorumluluklarını yerine getirebilmek için toplam mevduatlarının merkez
bankası tarafından belirlenen oranını merkez bankasındaki rezerv hesaplarında tutmak zorundadır. Merkez
bankasının belirlediği bu orana zorunlu karşılık oranı, merkez bankasında tutulan bu rezervlere ise zorunlu
karşılıklar denilmektedir. Bankalar, ani mevduat çıkışını karşılamak veya yatırım fırsatlarını değerlendirebilecek
likit bir kaleme sahip olmak amacıyla merkez bankalarınca zorlanan oranların üzerinde de nakit varlık tutabilirler.
Buna serbest rezerv denmektedir. Merkez bankası basitleştirilmiş bilançosunun aktifinde yer alan iki kalem
ise menkul kıymetler ve reeskont kredileridir. Bilançonun aktifinde yer alan bu iki kalemin değerinde yer alan
değişmeler önce rezervleri ardından parasal tabanı ve para arzını etkilemektedir.