SORU: Meşrutiyet öncesi döneme bakıldığında Osmanlı’da göç idaresinin durumu nasıldı?
CEVAP: Meşrutiyet öncesi Babıali göçmen sorunuyla yoğun bir şekilde karşılaştığı zaman sorunu geçici olarak kurulan komisyonlar vasıtasıyla çözümlemeye çalışmaktaydı. Komisyon üyeleri genelde fahri olarak çalıştıklarından sevk ve iskan konularında uzmanlaşamıyorlardı. Bu da iskan uygulamalarının en azından istenen ölçüde verimli olmasını önlüyordu. Oysa daimi bir örgüt olsa bu bürolarda iskan işlerinde uzmanlaşmış kişiler istihdam edilebilecekti. Netice itibarıyla Dahiliye Nezareti bünyesindeki komisyonlar İskan-ı Aşair ve Muhacirin Müdüriyetine dönüştürüldü. Böylece göçmen işlerinden sorumlu daimi bir örgütlenmeye gidildi. Nihayet 1914’e kadar elde edilen tecrübelere istinaden ülke dahiline gelen göçmenleri korumak, kendilerine verilen zirai alet, edevat ve çift hayvanlarını satmalarına engel olarak günlük işlerde kullanmalarını temin maksadıyla taşrada geniş ölçüde teşkilatlanmak kaçınılmaz oldu. Bu amaçla söz konusu müdürlük 1916’da Aşair ve Muhacirin Müdüriyet-i Umumiyesine dönüştürüldü. Genel Müdürlüğün merkez teşkilatı bünyesinde iskan, sevk, aşair, istatistik, personel, muhasebe, evrak, teftiş ve fen heyeti şubeleri bulunmaktaydı. Taşra teşkilatı ise birinci ve ikinci sınıf müdüriyetler ile birinci ve ikinci sınıf memuriyetlerden oluşmaktaydı. Mülki amirlerin zorunlu görmesi halinde göçmen işlerinde geçici memur da istihdam edilebilmekteydi. 1921 yılında genel müdürlüğün taşra teşkilatı lağvedilerek görevleri sıhhiye memurlarına devredildi. 8 Kasım 1923 tarihli kanun ile Mübadele, İmar ve İskan Vekaleti kuruldu.
