CEVAP:

Mithat Paşa’nın siyasi düşüncesi üç ayaklı bir temel üzerine oturur: Osmanlıcılık, meşveret/meşrutiyet ve genişletilmiş bir adem-i merkeziyet (yerinden yönetim). Mithat Paşa medeniyet ve terakki, ulûm ve fünûn, kanun ve hürriyet gibi hususlarda tipik bir Tanzimat adamıdır. İslamiyet’le barışıktır. Osmanlıcılık (İttihat-ı Osman) siyasetine ve müsavat (eşitlik) prensibine yürekten bağlıdır; bu bağlılığını icraatıyla da ispatlamıştır. Âli ve Fuat Paşa’dan farkı bir siyasi rejim olarak Meşrutiyet’in gerekliliği hususundadır. Kavimlerin bir arada ahenk içinde yaşayabilmesini (imtizâc-ı akvam) mümkün kılan mekanizmanın anayasal düzen, meşrutiyet olduğu noktasında tam inanç gösteren Mithat Paşa, Kanun-ı Esasi’nin özünü de imparatorluk coğrafyası içindeki bütün halkların Osmanlı bayrağı altında eşit bir biçimde yaşamasında bulur.