TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİ Dersi Çağdaş İslâm Düşüncesi Kişiler ve Görüşler soru detayı:

CEVAP:

Hür irade konusuna da son derece pragmatik yaklaşmıştır. Abduh, Allah'ın her şeyi ezelden bilmesi ile ilgili olarak şöyle der: "Allah'ın her şeyi bilmesi, kulun kendi iradesi ile ne yapacağını, yerine getirdiği için mükâfatlandıracağı ameli falan zamanda işleyeceğini bilmesi gerçeğini içerir." Abduh'a göre, bu önceden bilme, insanın belli bir ölçüde ihtiyar sahibi olmasını önleyemez: "Allah'ın her şeyi biliyor olması, insanı dilediğini seçmek ve seçimi doğrultusunda amel işlemekten alıkoyamaz." Allah'ın olmuş ve olacak her şeyi bilmesinin ne insanı amel işlemeye zorladığı, ne de amelden alıkoyduğu söylenemez. Abduh, insanın hür olduğunu açıklamak ve ispat etmek için, hemen her seferinde, Descartes gibi vicdanın tanıklığına başvurur. Aynı şekilde, günlük hayatta kişinin amellerini etkilemekte olan sağduyuyu da buna delil olarak ileri sürer. Dahası ona göre, irade-i cüz'iyeyi yok kabul ettiğimizde ilâhi emirlerin hiç bir anlamı kalmayacaktır.