TÜRK SOSYOLOGLARI Dersi MÜMTAZ TARHAN CEMİL MERİÇ soru detayı:

CEVAP:

Mümtaz Turhan Barlett’in “Psikoloji ve İlkel Kültür” adlı kitabından yola çı- karak kültür değişmelerinin niteliğini tartışır. Ona göre, kültür değişmeleri esas olarak ya “iktibaslar” (alıntı) veya çeşitli kültürlerin birbiriyle teması ve karışması sonucunda meydana gelir. Kültür değişmesinin ilk merhalesini oluşturan alıntılar, bir toplumda yenilikçiler denilen şahıslarla bunların etrafında toplanan küçük bir grubun dışarıdan veya başka bir kültürden aktardıkları unsurları kendi vatandaş- larına kabul ettirmeleri, toplum içinde yaymalarıyla başlar (Turhan, 1972: 21). Bir medeniyet ve toplum içerisinde meydana gelen bir yeniliğin, bir değişmenin, bir unsurun çevreye yayılmasını (diffusion) araştırmanın önemini belirtmek için Sorokin şu karşılaşmayı yapmaktadır: “Canlı bir bedendeki kan dolaşımını bilmek fizyoloji için ne ise, kültür değişmelerine ait olayların bilinmesi sosyoloji için odur (Turhan, 1972: 25). Mümtaz Turhan’a göre kültür değişmelerinin araştırılmasını zaruri kılan şey memleketimizin iki buçuk asra yakın zamandan beri büyük bir kültür değişmesi yaşamakta olduğu gerçeğidir. Bu zaman içerisinde kültür değişmelerinin hangi safhaya vardığını, onun bize neler kazandırıp, neler kaybettirdiğini, hangi konuda ve ne dereceye kadar başarılı olduğumuzu, nerelerde, neden ve nasıl bocaladı- ğımızı, bunların sebeplerini, onları dünyanın diğer kısımlarında meydana gelen değişmelerin sonuçlarıyla karşılaştırmak ülkemizin gelecek yıllardaki gelişmesi bakımından elzemdir (Turhan, 1972: 33-34). Mümtaz Turhan Kültür Değişmeleri adlı eserinde E. Sapir, E. B. Tylor, C. Wissler, Thurnwald, Maclver, Malinowski, Maslow, A. Kroeber ve Levy-Bruhl’un kültür tanımlarını aktardıktan sonra kendi tanımını vermektedir. Ona göre kültür; “Bir toplumun sahip olduğu maddi ve manevi değerlerden oluşan öyle bir bütündür ki toplum içinde mevcut her çeşit bilgiyi, ilgileri, alışkanlıkları, değer ölçülerini, genel davranış, görüş ve zihniyet ile her çeşit davranış şekillerini içine alır. Bütün bunlar birlikte, o toplum mensuplarının çoğunda ortak olan ve onu diğer toplumlardan ayırt eden özel bir hayat tarzı sağlar (Turhan, 1972: 55- 56). Söz konusu eserde kültür değişmeleri ile ilgili birçok tanım ve teoriye yer vermekle birlikte Mümtaz Turhan, o güne kadar kadar yapılanların en iyisi olduğunu dü- şündüğü Malinowski’nin tanımını esas almıştır. Ona göre: “Kültür değişmesi, bir toplumun mevcut düzenini, toplumsal, maddi ve manevi medeniyetini bir tipten başka bir tipe dönüştüren bir süreçtir. Böylece kültür değişmesi, her toplumun siyasi yapısında, idari kurumlarında ve toprağa yerleşme ve iskân tarzında, inanç ve kanaatlerinde, bilgi sisteminde, eğitiminde, kanunlarında, maddi araç ve gereç- lerinde, bunların kullanılmasında, toplumsal iktisadın dayandığı üretim maddelerinin sarfedilmesinde meydana gelen değişmeleri içine alır (Turhan, 1972: 58). Mümtaz Turhan’da öne çıkan kavramlar serbest, zorunlu kültür değişmeleri ve alıntıdır. Serbest kültür değişmesinden, bir toplumsal grup veya toplumun, yabancı bir kültüre sahip grup veya toplumla temasa geldiği zaman hiçbir iç ve dış baskı altında bulunmaksızın belirli unsurlar veya o kültürün belirli bir kısmını alıp benimsemesi sonucunda yapısında meydana gelen değişmeler kastedilmektedir.