SORU: Mutezile ekolünün tarihi seyri nasıldır?
CEVAP: Mutezile, Vâsıl b. Ata ve Amr b. Ubeyd’in görüşleriyle ortaya çıkmış, Abbâsîler döneminde gelişme göstermiştir. Özellikle Halife Me’mun döneminde mutezile âlimleri, halifeyi etkileyerek mezhebi resmi ideoloji haline getirdiler; hatta Ehl-i Sünnet âlimlerine karşı çeşitli baskı ve şiddet uygulanmasına sebebiyet verdiler. Halife Mutasım ve Vâsık dönemlerinde de etkin oldular. Bu dönemde Mutezile, Basra ve Bağdat şeklinde iki farklı gruba bölünerek fikirlerini ayrı ayrı devam ettirdiler. Ancak halife Mütevekkil, kendi döneminde mutezileyi saf dışı etti, Ehl-i Sünnete dönüşü sağladı. Bundan sonra mutezile, vezir Sahib b. Abbad’ın Mutezilî olması sebebiyle Büveyhilerde kısmen bir canlılık kazandı. Kısa süren bu canlılık, Abbâsî halifesi KadirBillah’ın cephe almasıyla çöküşe geçti. Gazneli Mahmud’un Büveyhileri yenmesi neticesinde Mutezilîler Horasan’a göçtüler. Selçuklular döneminde kısmen bir canlılık kazanmalarına rağmen, bu dönemde Eşariliğin canlanması sebebiyle Mutezilîler tekrar Horasan ve Harizm bölgelerine çekildiler. Bu bölgede etkinliklerini kısmen devam ettirmelerine ve Zemahşerî gibi bir âlim yetiştirmelerine rağmen başarılı olamadılar. Günümüzde de kısmen Şîî muhitlerde, yoğun olarak da Yemen’de varlıklarını sürdürmektedirler.
