BİLİM FELSEFESİ Dersi BİLİMSEL HİPOTEZLERİN PEKİŞTİRİLMESİ soru detayı:

CEVAP:

Nicod Yöntemi

Sınama amacıyla ortaya konulan hipotez (1) ?x(Fx › Gx) biçiminde bir tümel-koşullu önerme, F ile G ise gözlem önermelerinin yüklemi olabilen yüklemler olsun. (1) önermesini daha açık olan (1) ?x?u?t(x, u ve t’de F ise, x, u ve t’de G’dir) önermesinin kısaltması olarak kabul ediyoruz. Gözlem önermesi olan Fa ^ Ga tümel-evetleme önermesinin (1)’in bir olumlu örneklemesi olduğu, Fa ^ ~Ga tümelevetleme önermesinin de (1)’in bir olumsuz örneklemesi olduğu söylenir. (Buna göre Fa ^ Ga, (a, u ve t’de F’dir) ve (a, u ve t’de G’dir)’in, Fa ^ ~Ga da (a, u ve t’de F’dir) ve (a, u ve t’de G değildir)’in kısaltmasıdır.) Söz konusu (1) hipotezinin ilgili bilim insanları topluluğunca t zamanında pekiştirilmiş olması, bu topluluğun üyesi olan bilim insanlarının t zamanına dek yaptıkları gözlem ve/veya deneyler sonucunda (i) yeterince büyük sayıda olumlu örnekleri gözlemlemiş olmaları ve (ii) hiçbir olumsuz örneklemeyi gözlemlememiş olmaları demektir. Örneğin salt tümevarımsal görüşte türetilebilen (1) biçiminde bir tümevarımsal genelleme olan (2) Bütün metaller yeterince ısıtıldığında genleşir önermesini bir hipotez olarak ele alalım. Tümevarımsal çıkarımın öncülleri (2) hipotezinin olumlu örneklemelerini oluştururlar. Olumsuz örnekleme gözlemlenmemiş olduğu varsayılırsa, bu olumlu örneklemeler (2) hipotezini pekiştirir. Dikkat edilirse belli bir zaman anında pekiştirilmiş hipotez daha sonra bir olumsuz örneklemenin gözlemlenmesi sonucu olarak çürütülebilir. Fa ^ ~ Ga biçimindeki olumsuz örneklemenin (1)’i, yani ?x(Fx › Gx) hipotezini, çürütmesi tümdengelimsel mantığa dayanır. Nitekim (1) önermesinden tümel-özelleme kuralı denilen tümdengelimsel çıkarım kuralı gereği Fa ( Ga gözlem önermesi türetilebilir. Fa › Ga, ~(Fa ^ ~Ga) ile eşdeğerdir. Demek ki olumsuz örnekleme olan Fa ^ ~Ga önermesi, ?x(Fx › Gx)’in sonucu olan Fa › Ga önermesiyle çelişiktir. Dolayısıyla olumsuz örnekleme ile hipotez tutarsızdır, yani iki önerme birlikte doğru olamaz. O halde Fa ^ ~Ga olumsuz örneklemesi doğrulanırsa, ?x(Fx › Gx) hipotezi yanlış olur. Yanlış olduğu, Fa ^ ~Ga gözlem önermesinin doğrulanmış olmasının zorunlu sonucudur. Buna göre ?x(Fx › Gx) önermesinin yalnız yanlış olduğunu değil, üstelik yanlışlanmış olduğunu söyleyebiliriz.