SORU: Osmanlı İmparatorluğu, Kanuni Döneminin ortalarından bilhassa III. Murat’tan itibaren XVIII. asrın sonuna kadar süren bir çözülme sürecine girmiştir. .Bu çözülme sürecinde ne tür gelişmeler yaşanmıştır?
CEVAP: Bu asrın sonunda Yerel hanlıklarla varlıklarını sürdürmeye çalışan Orta Asya Türkleri için de bu asır, adım adım Rus işgaline doğru giden bir sürecin başlangıcı olmuştur. Çin, Doğu Türkistana girmiş, Hindistan’da ki Babürlülerin taht kavgaları bölgeye İngilizlerin hakim olmasıyla sonuçlanmıştır. Buna karşılık Avrupa, Rönesans’tan itibaren gerçekleştirilen yapısal değişiklikler, bilim ve düşünce hayatındaki reformlar ile dünya dengesinde önemli bir güç haline gelmeye başlamıştır. Bu asır, sanayi devrimini gerçekleştirme sürecine giren Batı için aydınlanma çağı-dır. İlk dönemlerde büyük bir imparatorluk olmanın verdiği güvenle Batı’da ki gelişmeleri görmezlikten gelen Osmanlı bürokrasisi, devlet ve toplum düzeninde görülen bozulmanın sebebini “kanun-ı kadim”den (eski kanunlardan/Kanuni Döneminden) uzaklaşmakta aramış, çareyi de Kanuni Döneminin görkemli günlerine dönmekte bulmuştur. Bu gelenekçi ıslahat düşüncesi, her dönemde taraftar bulmakla birlikte bilhassa XVIII. asra kadar etkili olmuş, bu tarihten itibaren başta savunma alanında olmak üzere bilim, kültür ve hayat tarzında batıya yöneliş başlamıştır. Fakat, Osmanlıların Batı’da ki gelişmelere, onların maddiyata dayalı zihniyetine ayak uydurmaları kolay olmamıştır.
