XIX. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI Dersi XIX. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATINA GENEL BİR BAKIŞ soru detayı:

CEVAP:

Osmanlının klasik edebiyatının sonunu hazırlamak yolundaki ilk teşebbüsler için mutlaka bir başlangıç tarihi aranacaksa, 1699’un anlamlı bir yıl olacağı düşünülebilir. 1699, Osmanlının Batı karşısındaki kesin mağlubiyetini kabullenip Karlofça Anlaşması’nı imzalayışının tarihidir. Bu tarihten sonra, Devlet-i Aliyye Batı ile asırlardır sürdürdüğü mücadeleyi artık gelenekli yollarla devam ettiremeyeceğini anlamış ve düşmanına onun bilimi ve teknolojisiyle saldırmanın gereğine ikna olmuştur. Dolayısıyla, Batı’nın ilmini ve fennini almaya çalışmanın ilk amacı, düşmanıyla askerî seviyede eşitlenmektir; fakat bu gayrette ihmal edilen husus, insan faktörü olur. Bilim ve teknolojiyi ithal eden devlet olsa da onu öğrenecek ve uygulayacak olan yine insandır. Bir başka söyleyişle, Batı’nın ilmini ve fennini uygulamaya koyabilmek için, önce Batı’nın bilim ve teknoloji kültürünü benimsemiş fertler yetiştirmeye ihtiyaç vardır. Oysa bilim ve teknoloji kültürü, genel kültürden bağımsız olarak ithal edilemez; ilkini isteyen, onu ikincisinin paketinde bulur. İşte bu sebepledirki, tamamen askerî seviyede kalması düşünülen yenileşme hareketleri, onu gerçekleştirebilecek Batılı aydınını da yetiştirmeye başlamış ve böylece, harbiye, mühendishane, tıbbiye, kışla gibi yerlerde eğitilenlerden sıradan meraklısına doğru gelişen bir istikamette Batılılaşma yaygınlaşmıştır. Batılılaşma önce maddi kültür unsurlarını (araç-gereç, mimari,giyim, mefruşat...) değiştirir; sonra sıra manevi kültür unsurlarının değişimine geldiğinde, edebiyat da bu yenilenmeden nasibini almaya başlar.