CEVAP:

Viyana yenilgisine kadar Osmanlı hep ilerleme içinde olmuştur. Askerî, ekonomik ve kültürel olarak Batı karşısında kendini hep güçlü ve üstün hisseder. Bu bakımdan Avrupa’daki Rönesans, reform, hümanizm hareketlerinin yakın takipçisi olmamıştır. İlk toprak kayıplarıyla (1699-Karlofça) birlikte biraz kendine gelmeye başlasa da Osmanlı yenilgileri sadece Batı’nın askerî üstünlüğüne hamleder ve medeniyet olarak hâlâ kendi üstünlüğü noktasında kararlıdır. Bunun için de ilk yenileşme hareketleri askerî alanda olur. Dolayısıyla Osmanlı modernleşmesinin pragmatik bir yapısı vardır ve zaruretten ortaya çıkmıştır.