CEVAP:

Devletin ve halkın dönüşümü, Meşrutiyet’e giden yolda meclis-i mebusan için olmazsa olmazlardandır. Zira sultanın yanında devletin idaresini yüklenen bu meclis, halk arasından ve halkın seçtiği kişilerden oluşmaktadır. Bu durumda geniş bir coğrafyaya yayılmış uzun ömürlü imparatorluklarda, ülkenin sağlıklı biçimde yönetilmesi için halk kadar önemli başka bir oluşuma daha ihtiyaç duyulur. O da ortak menfaatlerde buluşan, devletin menfaatleri kendi menfaatleriyle örtüşen “millet” adı verilen topluluğun oluşumudur. Bu, bir rejim olarak meşrutiyetin hayata geçmesi için gerekli olan halkın aynı zamanda “millî” bir topluluk olması anlamına gelir. Başka bir söyleyişle Fransız İhtilali sonrasında insan hak ve hürriyetleri bağlamında dünyaya yayılan milliyetçilik düşüncesi ırk, din ve dil gibi ciddi farklılıklar taşıyan imparatorluk coğrafyalarının millî ve bütünlüklü bir topluluğa dönüşmesini istemektedir. Milliyetçilik, imparatorluk anlayışlarının önüne ister istemez iki seçenek çıkarır. İlki küçük millî devletlere bölünmeye razı olmaktır. Diğeri bu bölünmeye karşı direnmek ve milliyetçilik anlayışını kendi yapısına veya kendi yapısını milliyetçiliğe göre yeniden düzenlemektir. Her halükârda burada beklenen, parçalı yapının bütünleşmesi ve “millet” hâlini almasıdır. Oysa bütün imparatorluklar gibi Osmanlı’nın yapısı da böyle bir duruma uygun değildir. Ancak devletin devamlılığı bu modern bütünleşmeye bağlıdır. İmparatorluk bundan 4 sonra, kendi coğrafyasında asırlar boyunca birlikte yaşayan, bunun sonucu olarak birbirine benzeyen ve ortak kültürün üretimine katkıda bulunan topluluğun modern adlandırmayla millet olduğunu, adının da “Osmanlı milleti” olduğunu anlatmaya koyulur. Bu durumda yapay da olsa bütünleşmeyi sağlamak üzere inandırıcı gerekçelerin ve bağlayıcı değerlerin hayata sunulması lazımdır. Osmanlı İmparatorluğu coğrafyası için bu, Osmanlı milletini tanımlayan değerler dünyası olur. Osmanlı dünyası bundan sonra Osmanlı dili/Osmanlıca, Osmanlı tarihi, Osmanlı edebiyatı gibi bir milleti tanımlayan ve ortak değerler dünyasının kurulmasına sonuç olarak milletin oluşmasına hizmet eden kavramlarla tanışır. Bunlar Osmanlı dili, Osmanlı tarihi, Osmanlı edebiyatı, Osmanlı sanatı, Osmanlı gelenek ve görenekleri vb. millet için gerekli olan ve kolektif şuuru oluşturan alt yapının unsurlarıdır. Bu da bir düşünce hareketi olarak “Osmanlıcılık” adı verilen Osmanlı milliyetçiliğinin hayata geçmesi demektir.