SORU: Osmanlılar aşiretten devlet yapılanmasına dönüşürken örnek olarak hangi devletleri almışlardır ve bu devlet geleneklerinin aktarılmasını nasıl sağlamışlardır?
CEVAP: Osmanlılar elbette kendilerinden önceki devlet anlayışı ve yapılarını örnek almışlardır. Bu dönemde, Eski Türk ve İslam devlet geleneklerinin Anadolu’daki temsilcileri olan Türkiye Selçukluları ve İlhanlılar zaten iki devlet kurmuştu. Dolayısıyla Osmanlılar için ortaya çıkan yeni mecburiyetler için hem kurumlar hem de bu kurumları yeni ihtiyaca göre oluşturacak insanlar mevcuttu. Örneğin, hükümet ve hukuk meseleleri için iç bölgelerden gelerek Osmanlı himayesine giren yüksek kültür sahibi ulema çok önemli bir rol oynamıştır. Daha 14.yüzyıldan itibaren bu kesimin devlet bürokrasisinde etkin olmaya başladığı söylenebilir. Benzer şekilde, toprak sistemi ve divan gibi yönetimle ilgili meseleler de Osmanlı devlet sisteminin başvurduğu kadim geleneklerle çözülmüştür. Osmanlı tarihi boyunca sürekli gelişen ve tarihsel koşullara göre ve ihtiyaca göre yeniden düzenlenen kurumsal yapılarının kökenini buralarda aramak yanlış olmayacaktır. Türk hükümdarlarının yönetim felsefesine kaynaklık eden Göktürk Yazıtlarından Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig adlı eserine, Nizamü-l Mülk’ün Siyasetnâme’si ve İbn-i Haldun’un Mukaddime’sine kadar onlarca eser vardır. Orta Doğu’daki hakim devlet anlayışı hâline gelen bu geleneği Anadolu’ya taşıyan Selçuklu ve İlhanlı Devletleri ise Osmanlıların devlet örgütlenmesinin en doğal insan kaynağını da sağladılar.
