CEVAP:

Tanzimat ve Islahat Fermanları son tahlilde toplumu yen bir medeniyet dairesinin içine sokmuştur. Özellikle Islahat Fermanı ne misyonerlik vb. faaliyetler için tam özgürlük isteyen Avrupalıları ne de kendilerine hiçbir kazanım getirmeyen Müslümanları memnun etmiştir. Ancak gayrimüslimler askerlik vazifesinin kendilerine de getirilmiş olmasının dışında fermandan Müslüman halka göre daha hoşnuttur. Dolayısıyla Tanzimat ve Islahat’ın iyi niyetli bir gayret olmasına rağmen Müslüman ve gayrimüslimler arasındaki ayrılmayı hızlandırdığı da söylenebilir. Neticede yavaş yavaş Müslümanlar arasında fermandan duyulan rahatsızlık dillendirilmeye başlanır. Ferman, “İmtiyaz Fermanı” olarak nitelendirilir. Yine başta devlet yöneticileri olmak üzere tepeden aşağıya doğru bir alafrangalaşma, aşırı Batılılaşma ve millî benlikten kopma olduğu eleştiriler artar ve bir muhalif cephe oluşmaya başlar.