ORTAÇAĞ FELSEFESİ II Dersi EBÛ BEKİR RAZÎ soru detayı:

CEVAP:

İnsanda üç çeşit nefis bulunduğu şeklindeki
görüşünü benimser. Bunlar düşünen nefis, hayvanî
nefis ve nebâtî nefis olup ilkine ilahî, ikincisine
gazabî, üçüncüsüne de şehevî nefis adı da verilir.
Bedenin beslenip gelişmesini ve üremeyi sağlayan
nebâtî-şehevî nefis ile öfkenin kaynağı durumundaki
hayvanî nefis, düşünen nefse yani akla hizmet ve
destek için vardır. Özellikle hayvanî nefsin, şehevî
arzu ve tutkuları kontrol altına alması hususunda akla
yardımcı olma işlevi ahlak açısından büyük önem
taşır. Diğer yandan düşünen nefsin bedenden
bağımsız ve ölümsüz olmasına karşılık, nebatî ve
hayvanî nefis beden gibi ölümlüdür.
Filozofa göre bu nefislerin her birinin işlevini yerine
getirmesinde ortaya çıkan aşırılık (ifratt) veya
eksiklik (ttefritt) ahlak açısından olumsuzluk
doğururken, den- ge ve itidal durumu olumlu
davranışlara kaynaklık eder. Özellikle de düşünen
nefsin işlevini gerektiği gibi yerine getirmemesi yani
ya kendi akıbeti ve bulunduğu bedenden başlayıp
tümüyle varlığa ve Yaratan’a yönelen ilgi ve
meraktan yoksunluğa veya sağlıklı işleyişini bozan
aşırı düşünme neticesinde vesvese ve melankoliye
varan olumsuzluklara yol açar. Bunun nedeni
düşünen nefis yani aklın, tutkuları yönetmek yerine
onların güdümüne girmesidir. Bu ise Râzî’ye göre
hiçbir dinin ve akıl sahibinin onaylamadığı bir
durumdur.