BİLİM FELSEFESİ Dersi GÖZLEM, DENEY VE ÖLÇME soru detayı:

CEVAP:

Gözlem sonucunun doğru kıldığı olanaklı yanıt,
gözlemin doğruladığı gözlem önermesidir. Bu türlü
gözlemlere sağlam diyoruz. Sağlam gözlemlerin yanı sıra,
aldatıcı dediğimiz gözlemlerin de bulunduğunu belirtmek
gerek. Bu ikinci türlü gözlemleri örneklendirmek için
manometreye bağlı kapalı kaptaki gaz kitlesini ele alalım.
Gözlemci t zamanında u yerinde manometre ibresinin 1
atmosfer basıncı çizgisinin hizasında durması olgusunu
algılıyor, buna dayanarak da gaz kitlesinin basıncının 1
atmosfer olduğunu dolaylı olarak algılıyor. Şimdi gazın t
zamanında u yerindeki basıncının 1 atmosfer değil 2
atmosfer olduğunu, ama manometrenin yanlış işlediğini ve
bu nedenle ibresinin 2 atmosfer işaretli çizgisinin değil 1
atmosfer işaretli çizgisinin hizasında durduğunu kabul
edelim. Böylece aldatıcı bir gözlem örneğiyle karşılaşmış
oluyoruz. Böyle bir gözlemdeki gözlem verisi gerçekten
bir olgu (yani gerçek bir durum) dur. Ama dolaylı olarak
algılanan ve gözlemcinin gözlem sonucu sandığı durum
(yani gaz kitlesinin t zamanında u yerinde 1 atmosfer
basınçlı olması durumu) gerçek olmayıp bir gözlem
sonucu olamaz, yalnızca gözlemcinin gözlem sonucu
sandığı bir durumdur. Dikkat edilirse gözlemci, yaptığı
gözlemin sağlam olduğunu saptamak için dolaylı olarak
gözlemlediği durumun bir olgu olup olmadığına bakamaz.
Nitekim böyle bir şey ancak bir gözlemle yapılabilir.
Böylece bir kısır döngü ortaya çıkar.