ULUSLARARASI ÖRGÜTLER Dersi Sui Generis Örgütler soru detayı:
SORU:
Şangay işbirliği örgütünü anlatınız.
CEVAP: Çin Halk Cumhuriyeti’nin ilk yılları, SSCB ile en azından ideolojik (“yoldaşlık”) temelli iyi ilişkilerin söz konusu olduğu dönemdir. Bu dönem kısa sürede yerini rekabete bırakmıştır. Çin ve SSCB arasında Kore Savaşı’yla başlayan müttefiklik, sınır sorunları dâhil pek çok nedenle kısa sürede bozulmuştur. Bir yandan 1953’te Stalin’in ölmesi ve Kruşçev’le başlayan “de-Stalinizasyon”/“revizyonizm” dönemi diğer yandaysa Çin’de Kültür Devrimi’nin getirdiği ideolojik ayrışma ilişkileri bir ölçüde “düşmanlık” seviyesine getirmiştir. Öyle ki SSCB’nin Afganistan’ı işgalinedek giden süreç içinde, bölgede ciddi bir örgütlenme çabası “imkânsız” hâle gelmiştir. Çin’in dünya politikası bir yana “zorunlu” durumlar hariç bölge politikasına bile dahil olmama anlayışı, SSCB’nin de uluslararası ilişkilerini büyük ölçüde iki-kutuplu dünyanın iki ana devletinden birisi olarak ve nihayetinde temel ola- rak Avrupa merkezli yürütmesi (Varşova Paktı), bir bölgesel örgütlenmenin siyasal zeminini yok etmiştir.
Soğuk Savaş’ın bitiş sürecinde durum aşamalı olarak değişmiştir. Bu anlamda ilk dönüşümün Çin’de yaşandığı söylenebilir. Dışta hem SSCB’yle hem de Batı dünyasıyla ciddi sorunlara, içeride de ekonomik, siyasi, sosyal ve kültürel çalkantılara neden olan Kültür Devrimi, Mao’nun ölümüyle terk edilmiştir. Üstelik 1978’de yapılan Çin Komünist Partisi’nin 11. Kongresi’nde alınan kararlarla da “reform ve dışa açılma” süreci başlatılmıştır. Bu çerçevede “Çin’e özgü sosyalizm” yani “piyasa sosyalizmi” ya da “devlet kapitalizmi” olarak da anılan karma ekonomik ve siyasi sisteme geçilmiştir. Böylece Çin, yaygın görüşe göre binlerce yıldır için- de durduğu kabuğu kırmaya ve ekonomik ve hatta siyasi olarak sınırlarının dışıyla aktif olarak ilgilenmeye başlamıştır. Bölgesinden başlayarak uluslararası sahada varlık göstermeye başlamasının tartışmasız en önemli nedenlerinden birisi, yeni ekonomi politikaları için gerekli hammadde ve pazar arayışıdır. Zaten bu arayış, Şangay İşbirliği Örgütü’nün kurulmasına giden süreçte Çin açısından çok belirleyici olmuştur.
Çin Halk Cumhuriyeti’nin ilk yılları, SSCB ile en azından ideolojik (“yoldaşlık”) temelli iyi ilişkilerin söz konusu olduğu dönemdir. Bu dönem kısa sürede yerini rekabete bırakmıştır. Çin ve SSCB arasında Kore Savaşı’yla başlayan müttefiklik, sınır sorunları dâhil pek çok nedenle kısa sürede bozulmuştur. Bir yandan 1953’te Stalin’in ölmesi ve Kruşçev’le başlayan “de-Stalinizasyon”/“revizyonizm” dönemi diğer yandaysa Çin’de Kültür Devrimi’nin getirdiği ideolojik ayrışma ilişkileri bir ölçüde “düşmanlık” seviyesine getirmiştir. Öyle ki SSCB’nin Afganistan’ı işgalinedek giden süreç içinde, bölgede ciddi bir örgütlenme çabası “imkânsız” hâle gelmiştir. Çin’in dünya politikası bir yana “zorunlu” durumlar hariç bölge politikasına bile dahil olmama anlayışı, SSCB’nin de uluslararası ilişkilerini büyük ölçüde iki-kutuplu dünyanın iki ana devletinden birisi olarak ve nihayetinde temel ola- rak Avrupa merkezli yürütmesi (Varşova Paktı), bir bölgesel örgütlenmenin siyasal zeminini yok etmiştir.
Soğuk Savaş’ın bitiş sürecinde durum aşamalı olarak değişmiştir. Bu anlamda ilk dönüşümün Çin’de yaşandığı söylenebilir. Dışta hem SSCB’yle hem de Batı dünyasıyla ciddi sorunlara, içeride de ekonomik, siyasi, sosyal ve kültürel çalkantılara neden olan Kültür Devrimi, Mao’nun ölümüyle terk edilmiştir. Üstelik 1978’de yapılan Çin Komünist Partisi’nin 11. Kongresi’nde alınan kararlarla da “reform ve dışa açılma” süreci başlatılmıştır. Bu çerçevede “Çin’e özgü sosyalizm” yani “piyasa sosyalizmi” ya da “devlet kapitalizmi” olarak da anılan karma ekonomik ve siyasi sisteme geçilmiştir. Böylece Çin, yaygın görüşe göre binlerce yıldır için- de durduğu kabuğu kırmaya ve ekonomik ve hatta siyasi olarak sınırlarının dışıyla aktif olarak ilgilenmeye başlamıştır. Bölgesinden başlayarak uluslararası sahada varlık göstermeye başlamasının tartışmasız en önemli nedenlerinden birisi, yeni ekonomi politikaları için gerekli hammadde ve pazar arayışıdır. Zaten bu arayış, Şangay İşbirliği Örgütü’nün kurulmasına giden süreçte Çin açısından çok belirleyici olmuştur.