SORU: Spinoza’nın özgün yöntem anlayışını ve bu yöntemle geliştirdiği bütünlüklü evren sistemini nasıl değerlendirir?
CEVAP: Tamamen geometrik düzende bütünlüklü bir evren sistemi inşa etmeye girişen Spinoza, Descartes’in düalizminin tersine Tanrı’yı tek töz olarak gördü ve ruh ile maddeyi onun sonsuz sıfatlarından ikisi olarak tanımladı. Böylece ruh-beden ikiliği sorununu bir şekilde aşmış oldu. Ruhun modusu düşünme, bedenin modusu uzamdır. Böylece ruh ve madde Tanrı’da birleşir ve Tanrı çoğu kez doğayla aynı anlamda kullanılır. Doğadaki her şey Tanrı, Tanrı doğadaki her şeydir. Bu görüş Spinoza’yı panteist yapar. Bu esas üzere Spinoza evrenin sonsuzluk kipliği altında Tanrı tözü doğrultusunda bir bütün olarak görülmesini önerir. Bilgi duyusal, bilimsel ve sezgisel olmak üzere üçe ayrılır ve bunlardan üçüncüsü evrenin tümlüğünü temsil eden Tanrı’nın tam bilgisini verir. Zihin ve beden olayları birbirlerine paralel gelişir (psikofiziksel paralelizm). Etik ve politik düzeniyse insanın yaşamda kalma güdüsünce (conatus) koşullanmıştır. insanlığın doğal durumu büyük balık küçük balığı yutar deyişini haklı kılan bir görünüm sergilediği için insanlar arasında toplumsal bir sözleşme şarttır.
