CEVAP:

Tümdengelimsel-yasacı açıklama modelinin
karşılaştığı güçlükler vardır. Tümdengelimsel-yasacı
açıklamayı tanımlayan, yukarıda 11. sorudaki (i)-(iv)
koşullarının bilimsel açıklama için ne yeterli ne de gerekli
olduğu karşı-örnekler yardımıyla gösterilmiştir.
Örnek verecek olursak;
• Gönder ve gölgesi: Yaklaşık 10 metre
yüksekliğindeki bir gönderin (bayrak direğinin)
gölgesi, güneşin yükseliş açısı yaklaşık 30°
olduğunda, yaklaşık 17.33 metredir. Gönderin
yüksekliğini h, gölgesinin uzunluğunu g ve
güneşin yükselişinin karşılığı olan açıyı α ile
gösterelim.
Buna göre “h = 10 m”, “g = 17.33 m” ve “α =
30°” önermelerinden her biri söz konusu örnekte
doğrudur. Işığın doğrusal yayılımı yasasını dile
getiren, dolayısıyla doğru olan, önerme “C_1”
olsun. Dikkat edilirse α açısı, gönderin
tepesinden inen güneş ışını ile gölge çizgisi
arasındaki açıya eşittir. Dolayısıyla tg α = h / g
olur (“tg” trigonometrik bir fonksiyon olan
tanjant fonksiyonunun kısaltmasıdır).
O halde g = h / tg α elde edilir. Bu durumda K
kişisi t zamanında doğru olduğunu bildiği “h = 10
m” ve “α = 30°” başlangıç önermeleri ile “C_1”
yasa-önermesinden tümdengelimsel bir çıkarımla
“g = 17.33 m” önermesini türetebilir. Nitekim g =
h / tg α = 10 m / (1 / tg 30°) = 10 m / (1 /√3) =
√3×10 m = 1.733×10 m = 17.33 m. K kişisi t
zamanında “g = 17.33 m” önermesinin
doğruluğunu biliyorsa, bu önermenin
tümdengelimsel-yasacı açıklama modeli gereği
bir açıklamasını vermiş olur.
Diğer yandan tümdengelimsel-yasacı açıklamanın
koşullarından (iii) koşulunun (yani açıklayanın
bileşenlerinden en az birinin bir yasa olmasını öngören
koşulun) gerekli olmadığını gösteren karşı-örneklerden
birisi şöyledir:
• Mürekkep şişesi: K kişisi, ağzı açık bir mürekkep
şişesine t_1 zaman anında dikkatsizlikle dirseğini
çarpıyor. Çarpma nedeniyle şişe devrilip düşüyor.
Düşen şişenin ağzından mürekkep akıp yerdeki
halıyı t_2 zaman anında lekeliyor.
Buna göre t_2’de halının lekelenmiş olması
olgusunun tek nedeni, açıklaması, K kişisinin
mürekkep şişesini devirmesi olgusudur. Bu
açıklamada bir yasanın yeri yoktur.