MEDYADA DİL KULLANIMI Dersi YAZIM KURALLARI soru detayı:

CEVAP:

1. Etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak yardımcı
fiilleriyle kurulan birlesik fiiller, ilk kelimesinde
herhangi bir ses düşmesi veya türemesi olmazsa ayrı
yazılır: arz etmek, dans etmek, göç etmek, ilan etmek,
kabul etmek, söz etmek, terk etmek, var olmak, yok
etmek, yok olmak vb.
2. Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbirinde veya
ikinci kelimesinde anlam değişikliği olmayan birleşik
kelimeler ayrı yazılır:
a. Hayvan türlerinden birinin adıyla kurulanlar: dil
balığı, köpek balığı, ton balığı, çalı kuşu, deve kuşu,
muhabbet kuşu, saka kuşu, ateş böceği, cırcır böceği,
hamam böceği, at sineği, et sineği, meyve sineği, su
yılanı, Ankara keçisi, yaban tavşanı, bal arısı, Ankara
kedisi vb.
b. Bitki türlerinden birinin adıyla kurulanlar: ayrık
otu, çörek otu, çuha çiçeği, küpe çiçeği, mum çiçeği,
avize ağacı, dantel ağacı, meyan kökü, saçak kök,
yumru kök, yer elması, kuş üzümü, şeker kamışı, at
kestanesi, Afrika menekşesi, kuru fasulye, kuru incir,
kuru soğan, kuru üzüm vb.
c. Nesne, eşya ve alet adlarından biriyle kurulan
birleşik kelimeler: lüle taşı, Oltu taşı, kahve
değirmeni, tuz ruhu, İngiliz anahtarı, alt geçit vb.
ç. Yol ve ulaşımla ilgili birleşik kelimeler: Arnavut
kaldırımı, çevre yolu, deniz yolu, hava yolu, kara
yolu, keçi yolu vb.
d. Durum, olgu ve olay bildiren sözlerden biriyle
kurulan birleşik kelimeler: açık oturum, açık öğretim,
Ay tutulması, baş ağrısı (hastalık), baş dönmesi,
çözüm yolu, dil birliği, iş bölümü, madde başı, ses
uyumu, yer çekimi vb.
e. Bilim ve bilgi sözleriyle kurulan birleşik kelimeler:
dil bilimi, gök bilimi, halk bilimi, ruh bilimi, toplum
bilimi, yer bilimi, dil bilgisi vb.
f. Yuvar ve küre sözleriyle kurulan birleşik kelimeler:
göz yuvarı, ısı yuvarı, ışık yuvarı, renk yuvarı, su
küre, taş küre, yarı küre, yarım küre vb.
g. Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan birleşik
kelimeler: talaş böreği, kuyruk yağı, maden suyu,
tulum peyniri, Adana kebabı, ezogelin çorbası, irmik
helvası, acı badem kurabiyesi, kestane şekeri, kuru
yemiş vb.
g. Gök cisimleri: Çoban Yıldızı, Kutup Yıldızı, gök
taşı, meteor taşı vb.
h. Organ veya organ yerine geçen sözlerden biriyle
kurulan birleşik kelimeler: patlak göz, aşık kemiği,
serçe parmak, azı dişi, kuyruk sokumu, safra kesesi,
ekşi surat, gaga burun (kimse), karga burun, kepçe
kulak vb.
ı. Benzetme yoluyla insanın bir niteliğini anlatmak
üzere bitki, hayvan ve nesne adlarıyla kurulan birleşik
kelimeler: çetin ceviz, çöpsüz üzüm, eski kurt, sarı
çıyan, sağmal inek, eski toprak, eski tüfek, demir
yumruk vb.
i. Zamanla ilgili birleşik kelimeler: bağ bozumu, gece
yarısı, gün ortası, hafta başı vb.
3. -r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an / -en sıfat-fiil ekleriyle
kurulan sıfat tamlaması yapısındaki birleşik kelimeler
ayrı yazılır: çalar saat, çıkar yol, döner sermaye, güler
yüz, yazar kasa, yeter sayı, geçmez akçe, görünmez
kaza, uçan daire vb.
4. Renk sözü veya renklerden birinin adıyla kurulmuş
isim tamlaması yapısındaki renk adları ayrı yazılır: bal
rengi, duman rengi, gümüş rengi, saman rengi, ateş
kırmızısı, boncuk mavisi, gece mavisi, limon sarısı vb.
5. Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce
kullanılan sıfatlar ayrı yazılır: açık mavi, kara sarı, kirli
sarı, koyu yeşil vb.
6. Yer adlarında kullanılan batı, dogu, güney, kuzey,
güneybatı, güneydogu, kuzeybatı, kuzeydogu, asağı,
yukarı, orta, iç, yakın, uzak kelimeleri ayrı yazılır: Batı
Trakya, Doğu Anadolu, Güney Kutbu, Kuzey Amerika,
Güneydoğu Anadolu, Orta Anadolu, Orta Asya, Orta
Doğu, İç Asya, İç Anadolu, Yakın Doğu, Uzak Doğu vb.