TÜRKİYE SELÇUKLU TARİHİ Dersi II. GIYASEDDİN KEYHÜSREV VE MOĞOL İSTİLASI (1277'YE KADAR) soru detayı:

CEVAP:

Gulâmlar hükümdarın makro iktidar (hükümranlık) alanından, kendilerine verilen yetki çerçevesinde, mikro düzeyde iktidarı temsil ederlerdi. Bu durum kudretli hükümdarlar zamanında hiçbir sorun yaratmazdı. Keykubâd’ın çok sayıda emiri tasfiye etmesi ve ölümünden az önce oğlu Kılıç Arslan’ın veliahtlığı için zorla biat alması olayında görüldüğü gibi, hükümdar her şartta duruma vaziyet edebilirdi. Ancak bu baskı da  en basit haliyle ümerânın hükümdara karşı kin tutup fırsat kollamasına, yine Keykubâd örneğinde olduğu gibi hükümdarın bertaraf edilmesi kadar kötü gelişmelere yol açabilmekteydi. Gulâmlar kaybetmemek için muhafız birliklerinin sayılarını arttırıp, rekabetin  sınırlarını zorlayan servetler biriktirerek, sistemin boşluklarından yararlanmaya başlarlardı. Gulâm emirler sultanla yaşanabilecek olumsuzluklardan başka, onun en yakınında bulunabilmek için birbirleriyle de kıyasıya mücadele ederlerdi. Muktedir hükümdar ümerânın hem kendisi, hem de    birbirleriyle    olan    ilişkilerinde    dengeyi   korumak suretiyle sistemin zaaf göstermesine fırsat vermezdi. Bununla birlikte emirler sultanın hükümranlık alanından  rol çalarak kendi iktidar alanlarını genişletecek fırsatları kollarlardı. Nitekim sultan, yaşının küçüklüğü ya da şahsiyeti itibariyle mevkiini dolduramazsa derhâl sıkıntı baş gösterirdi. Devletin tepesinde, bir komployla tahttan indirilme kaygısı taşıyan hükümdarla, muhalif olduğu için veya başka bir sebeple giderilme kaygısı taşıyan ümerâ arasında, bu kadar iğreti bir bağın kaldıramayacağı kadar gergin bir ilişki ortaya çıkardı. Neticede ister hükümdarın onayıyla, ister birbirleriyle girdikleri  çatışmalarda ümerânın tasfiye edilmesi, kaht-ı ricâle yol açardı.