SORU: Tekerlemeleri çeşitleri bakımından tasnif edip örneklerle açıklayınız.
CEVAP: • Masal tekerlemeleri: Masalların başlangıcında, ortalarında, uygun yerlerinde ve masalın sonunda söylenen uzunca ya da çok kısa kalıplaşmış sözlerdir. Masal tekerlemelerine örnek olarak; “Dünya yeni kurulduğunda, ben on beş yaşında bir delikanlı idim. Kazmanın keskin tarafıyla baş tıraş ettiğim, iki atla bir anahtar deliğinden geçtiğim zamanlardı.” ve “Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde, develer tellal, pireler berber iken, ben annemin beşiğini tıngır mıngır sallar iken.” verilebilir. • Oyun Tekerlemeleri (Sayışmacalar): Oyun tekerlemeleri kendileri dışında başka hiçbir türe bağlanamaz. Oyun tekerlemelerinin hepsi doğrudan doğruya oyunlarla ilişkilidir. Bunların çoğu çocuklar tarafından üretilmiştir. fiiirsel özellikleri ön plandadır. Oyun tekerlemelerine örnek olarak; “‹ğne battı/ Canımı yaktı/ Tombul kuş/ Arabaya koş/ Arabanın tekeri/ ‹stanbulun şekeri/ Hop hop altın top/ Bundan başka oyun yok.” veya “Oooo/ Portakalı soydum/ Baş ucuma koydum/ Ben bir yalan uydurdum/ Duma duma dum/ Kırmızı mum/ Dolapta pekmez/ Yala yala bitmez/ Ayşecik/ Cik cik/ Fatmacık/ cık cık/ Sen bu oyundan çık.” verilebilir. • Tören Tekerlemeleri: Tören tekerlemelerinin büyük bir kısmı çocukların gerçekleştirdiği törenlerde söylenir. Bu tür törenlere Anadolu’da çocukların yaptığı “çiğdem pilavı” veya yağmur duası mahiyetinde olan “çömçe gelin” törenleri örnek olarak verilebilir. Tören tekerlemelerine örnek olarak; “Bodi.. bodi/ Neden oldu/ Bir kaşıcık sudan oldu/ Madrabazın kuyusuna/ Çiftçilerin tarlasına/ Koç koyun kurban iste/ Allah’tan rahmet iste/ Ver Allahım ver/ Sulu sulu yağmur.” verilebilir. • Âşıkların Söyledikleri Tekerlemeli Şiirler: Âşıklar tekerleme adı verilen uzun ve eğlendirici şiirler söylerler. Bu tekerlemelere örnek olarak; “Çıktım bâdem dalına Anda yedim üzümü Ol dem ki üzüm yedim Ma’nî buldum sözümü” verilebilir. • Karagöz-Hacivat Tekerlemeleri: Karagöz ve Hacivat ile orta oyununda da çeşitli tekerlemeler söylenilmektedir. Buna örnek olarak; “Seni gidi eskici yalağından su içip iki renge girmiş sahtiyan- ı atik suratlı kerata. Ulan ne alıp veremiyorsun, iki tarafının derileri patlamış bekçi davulu kıyafetli kerata. Kapının önüne gelip “Hani bana pancar! Hani bana pancar!” Hay pancarların paralansın... Akşamdan beri vır vır, zır zı!” verilebilir. • Yanıltmacalar (Bağımsız Söz Cambazlığı Tekerlemeleri): Herhangi bir türle ilişkili olmaksızın tek başlarına gelenekte yaşayan tekerlemelerdir. Yanıltmaca olarak bilinen bu tür tekerlemeler “söz cambazlığı” olarak da nitelendirilmekte ve bazı araştırmacılar tarafından böyle adlandırılmaktadır. Bu tekerlemelerin gözle görünen açık işlevi dinleyicileri güldürmek ve eğlendirmektir. Yanıltmacalar, doğrudan doğruya ses yapısı bakımından güçlükler taşıyan ve yanılındığı zaman söyleyeni küçük düşürecek anlamlar taşıyan cümleleri süratle söylemeye dayalı bir eğlenme ve hoşça vakit geçirme etkinliğidir. Aynı zamanda dili kullanmayı geliştiren özellikler de taşır. Bu türe örnek olarak; “Al şu tatatukaları, takatukacıya götür. Takatukacı takatukaları takatukalatmazsa, takatukaları takatukalatmadan getir.” ve Hakkı Hakkı’nın hakkını yemiş. Hakkı Hakkı’dan hakkını istemiş. Hakkı Hakkı’ya hakkını vermeyince Hakkı’da Hakkı’nın hakkından gelmiş.” verilebilir.
