SORU: Tonyukuk’un Çin siyaseti hakkında neler söylenebilir?
CEVAP: • Bilge Kağan, Tonyukuk’tan millete ev yaptırıp şehirler kurdurmayı ve Çin’deki dinlerden birinin kabulünü ister. • Ancak Tonyukuk, “Çinliler bizden sayıca yüz defa çoktur. Biz buna rağmen onlara karşı gelecek isek çayır ve suyun ardından gitmemiz, av ile geçinmemiz ve çadırlarda oturmamız gerekir. Güçlü olunca ilerleriz, yoksa geri çekiliriz, saklanırız. Çinliler çoktur ama her yerde savaşamazlar. Duvarlarla çevrili şehirlerde oturdukları için çabuk esir olurlar. Ayrıca Burkan ve Lao-tse dini insanı yumuşak ve zayıf yapar.” diyerek bu isteği reddeder. • (Tonyukuk’un Çin kaynaklarında geçen sözleri için bkz.: O. Franke, Geschichte des Chinesischen Reisches II, s. 441). • Tonyukuk’a göre, Türkler sayıca pek az olduklarından kimliklerini koruyabilmelerinin tek şartı, “suları ve otlakları izlemek” ve sürekli yerleşim merkezleri kurmamaktır. Ona göre Türkler kendi eski gelenek ve göreneklerini değiştirecek olurlarsa yenilebilirler ve Çinlilerin egemenliği altına tekrar girerler.
