MEDYADA DİL KULLANIMI Dersi YAZIM KURALLARI soru detayı:

CEVAP:

1. Etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik fiiller, ilk kelimesinde herhangi bir ses düşmesi veya türemesi olmazsa ayrı yazılır: arz etmek, dans etmek, göç etmek, ilan etmek, kabul etmek, söz etmek, terk etmek, var olmak, yok etmek, yok olmak vb.

2. Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbirinde veya ikinci kelimesinde anlam değişikliği olmayan birleşik kelimeler ayrı yazılır:

a. Hayvan türlerinden birinin adıyla kurulanlar: dil balığı, köpek balığı, ton balığı, çalı kuşu, deve kuşu, muhabbet kuşu, saka kuşu, ateş böceği, cırcır böceği, hamam böceği, at sineği, et sineği, meyve sineği, su yılanı, Ankara keçisi, yaban tavşanı, bal arısı, Ankara kedisi vb.

b. Bitki türlerinden birinin adıyla kurulanlar: ayrık otu, çörek otu, çuha çiçeği, küpe çiçeği, mum çiçeği, avize ağacı, dantel ağacı, meyan kökü, saçak kök, yumru kök, yer elması, kuş üzümü, şeker kamışı at kestanesi, Afrika menekşesi, kuru fasulye, kuru incir, kuru soğan, kuru üzüm vb.

c. Nesne, eşya ve alet adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler: lüle taşı, Oltu taşı, kahve değirmeni, tuz ruhu, İngiliz anahtarı, alt geçit vb.

ç. Yol ve ulaşımla ilgili birleşik kelimeler: Arnavut kaldırımı, çevre yolu, deniz yolu, hava yolu, kara yolu, keçi yolu vb.

d. Durum, olgu ve olay bildiren sözlerden biriyle kurulan birleşik kelimeler: açık oturum, açık öğretim, Ay tutulması, baş ağrısı (hastalık), baş dönmesi, çözüm yolu, dil birliği, iş bölümü, madde başı, ses uyumu, yer çekimi vb.

e. Bilim ve bilgi sözleriyle kurulan birleşik kelimeler: dil bilimi, gök bilimi, halk bilimi, ruh bilimi, toplum bilimi, yer bilimi, dil bilgisi vb.

f. Yuvar ve küre sözleriyle kurulan birleşik kelimeler: göz yuvarı, ısı yuvarı, ışık yuvarı, renk yuvarı, su küre, taş küre, yarı küre, yarım küre vb.

g. Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler: talaş böreği, kuyruk yağı, maden suyu, tulum peyniri, Adana kebabı, ezogelin çorbası, irmik helvası, acı badem kurabiyesi, kestane şekeri, kuru yemiş vb.

ğ. Gök cisimleri: Çoban Yıldızı, Kutup Yıldızı, gök taşı, meteor taşı vb.

h. Organ veya organ yerine geçen sözlerden biriyle kurulan birleşik kelimeler: patlak göz, aşık kemiği, serçe parmak, azı dişi, kuyruk sokumu, safra kesesi, ekşi surat, gaga burun (kimse), karga burun, kepçe kulak vb.

ı. Benzetme yoluyla insanın bir niteliğini anlatmak üzere bitki, hayvan ve nesne adlarıyla kurulan birleşik kelimeler: çetin ceviz, çöpsüz üzüm, eski kurt, sarı çıyan, sağmal inek, eski toprak, eski tüfek, demir yumruk vb.

i. Zamanla ilgili birleşik kelimeler: bağ bozumu, gece yarısı, gün ortası, hafta başı vb. 3. -r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an / -en sıfat-fiil ekleriyle kurulan sıfat tamlaması yapısındaki birleşik kelimeler ayrı yazılır: çalar saat, çıkar yol, döner sermaye, güler yüz, yazar kasa, yeter sayı, geçmez akçe, görünmez kaza, uçan daire vb.

4. Renk sözü veya renklerden birinin adıyla kurulmuş isim tamlaması yapısındaki renk adları ayrı yazılır: bal rengi, duman rengi, gümüş rengi, saman rengi, ateş kırmızısı, boncuk mavisi, gece mavisi, limon sarısı vb.

5. Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce kullanılan sıfatlar ayrı yazılır: açık mavi, kara sarı, kirli sarı, koyu yeşil vb.

6. Yer adlarında kullanılan batı, doğu, güney, kuzey, güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu, aşağı, yukarı, orta, iç, yakın, uzak kelimeleri ayrı yazılır: Batı Trakya, Doğu Anadolu, Güney Kutbu, Kuzey Amerika, Güneydoğu Anadolu, Orta Anadolu, Orta Asya, Orta Doğu, İç Asya, İç Anadolu, Yakın Doğu, Uzak Doğu vb.