ÇAĞDAŞ TÜRK YAZI DİLLERİ II Dersi UYGUR TÜRKÇESİ soru detayı:
SORU:
Uygur Türkçesinde bildirme kiplerinden öğrenilen geçmiş zaman nasıl yapılır?
CEVAP:
Uygur Türkçesinde öğrenilen geçmiş zaman 2 şekilde yapılır.
1. Tip Öğrenilen Geçmiş Zaman: -ğan (-gen, -qan, -ken) eki ile yapılır. Birinci teklik şahısta bazen, çokluk şahısta ise devamlı -ğan eki ile şahıs eki arasına -di eki getirilir.
Olumsuz şekli: Bu kipin olumsuzu iki şekilde yapılır. İlkinde, fiilden sonra olumsuzluk eki -ma/-me getirilir. Ancak, Uygur Türkçesinde orta hecelerdeki a ve e sesleri i’ye döndüğü için, açık orta hecelerde ek olumsuzluk eki -mi olur.
2. Tip Öğrenilen Geçmiş Zaman: Öğrenilen geçmiş zamanın ikinci tipi -p ekiyle yapılır. Ek, ünlü ile biten fiillere doğrudan doğruya getirilir. Ünsüz ile biten fiillere getirilirken düzlük-yuvarlaklık uyumuna uygun bir yardımcı ünlü (-i, -u, -ü) alır. Bu çekimin kip eki, ikinci şahıslarda sadece p’dir. Birinci şahıslarda (teklikte genellikle, çoklukta daima) -ti ekiyle birleşir. Üçüncü şahıslarda ise -tu(r) ekiyle birleşir.
Uygur Türkçesinde nadir görülen bir diğer öğrenilen geçmiş zaman kipi daha vardır. Bilhassa üçüncü şahıslarda -miş (-tur) ekinden faydalanılarak yapılır; ama yaygın değildir.