CEVAP:

XIX. yüzyılın son çeyreğinde modernist eğilim ağırlık kazanırken, dinî reform-culuk gerilemekteydi. 1906 senesinde reformcu ulemadan Âlimcan Barudî’nin medresesindeki Islahçı talebelerin isyanı, dünyevî bir yönelişin göstergesiydi; ıslah edilmiş bir medresenin talebeleri bir noktadan sonra bu ıslahı yeterli bul-muyorlardı. Medresenin kurucusu olan Âlimcan Barudî, reform yanlısı olmakla birlikte, talebelerin gözünde “eskilik taraftarı” konumuna düşmüştü. Musa Cârullah talebelerin hoşnutsuzluğunu gidermek ve onları İslam daire-sinde tutabilmek için uğraşıyordu. Eski İslam âlimlerinin eserleri arasında tale-belere dinamik ve inkılâpçı mesajlar verebilecek kitaplar (kendi deyimiyle selef eserleri) bulmak için çırpınıyor, İslam klasikleri içinde “yeni fikirler” ve “yeni fel-sefeler” bulunabileceğine inanıyordu. Bu yüzden İslam tarihinde hür fikirleriyle tanınan Ebulalâ el-Maarrî’den tercümeler yaptı. Fakat bütün bu çabalar ıslahçılı-ğın gerilemesini durduramayacaktır. Mercanî ve onun yolundaki dinî ıslahçıların fikirleri artık çağın gerisinde kalmakta, modern kafaları ikna edememekteydi.