Acil durum ve afet tanımının ortasında kalan olaylar için son yıllarda hem literatürde hem de müdahale planlarında “kitlesel olaylar” tanımının sıkça kullanıldığını görmekteyiz.

Acil hizmetlerin organizasyon ve sunumunda olay büyüklükleri değerlendirilirken, en temel iki parametre olayın oluşturduğu hasar ve barındırdığı riskin büyüklüğüdür.

Acil durumlar sonrası oluşan hasarda ilk değerlendirilmesi gereken, olay sonrası oluşan ölümler ve kazazede sayısıdır.

Acil durumları büyüklüğüne göre, üç seviyede değerlendirmek mümkündür. Bunların ilki “bireysel acil olaylar”, ikincisi “çoklu olaylar” ve üçüncüsü ise “kitlesel olaylardır”.

Bu durum, bir hastalık durumu ya da kaza sonrası, tek bir hasta/yaralının bulunduğu olayları tarif eder. Bu tip olaylara günlük işleyiş kuralları içerisinde müdahale edilir ve özel bir müdahale organizasyonu gerekmez. Ancak bazı durumlarda, olaya tehlikeli maddeler gibi risk arttıran durumlar eşlik edebilir ve müdahale organizasyonu değişebilir.

Bu tip olaylar; genellikle tek bir yer ve tek bir olayla sınırlı olup; olayda birden fazla yaralı söz konusudur. Olayda birden fazla acil yardım ekibi görev alır ve olay yeri yönetim sisteminin uygulanması gerekebilir. Olay, yerel acil yardım hizmeti kapasitesi ile yönetilebilir.

Olay birden farklı yerde, çok sayıda olayı kapsayabilir ve olayda çok sayıda yaralı bulunmaktadır. Olaydan toplumun önemli bir kısmı etkilenmiştir ve davam eden riskler hâlâ çok sayıda insan için tehdit oluşturmaktadır. Olaya müdahale için çok sayıda acil yardım ekibinin görev yapması, bazı durumlarda da özel yetişmiş kurtarma ekiplerinin müdahalesi gerekebilir. Olay yerel acil yardım hizmetleri kapasitesini aşar ve bazı durumlarda bölge dışından yardım gerekir. Olayın yönetimi için üst düzey olay yeri yönetim sisteminin oluşturulması gerekir. Kitlesel olaylar, çok sayıda müdahale ekibinin ortak çalışmasını gerektiren; ulaştırma veya endüstri kazalarından, yüzlerce hatta binlerce yaralının olduğu teknolojik ya da doğal kaynaklı afetlere kadar geniş bir tanımı kapsar.

Afetlerle mücadele, önemli hazırlık çalışmalarını, iyi yapılmış planlamaları ve birçok müdahale kurumunun koordinasyon içerisinde çalışmasını gerektirir.

Her afetin kendine özgü özelliklerinin olması ile birlikte, acil yardım hizmetlerinin organizasyonu açısından önemli olan ve tüm afet durumlarında görülebilecek ortak birtakım özellikler de bulunmaktadır. Bunlar;

• Afetler risk önleyici önlemlere rağmen, alınan önlemleri yetersiz kılarak oluşur, dolayısıyla acil yardım hizmetlerinin ve acil çağrı merkezlerinin afetlere yönelik hazırlığı çok önemlidir.
• Afetler beklenmeyen bir dönemde ve beklenmedik hızda oluşur, dolayısıyla acil yardım ekipleri her an afetlere müdahale edecekmiş gibi organize olmalıdır.
• Afetler, büyük zararlar oluşturur, dolayısıyla da büyük acil yardım organizasyonunu gerekli kılar.
• Afetin oluşturduğu zararları hafifletebilmek veya yönetebilmek için hızlı işleyen bir acil yardım organizasyonuna gerek duyulur.
• Afetlerin ortaya çıkardığı olağandışı koşullar, risklere karşı önlem alınmasını ve zararın azaltılmasını zorlaştırır, dolayısıyla afet alanları acil yardım ekipleri için riskli alanlardır.
• Afet dönemleri, olağan dönemlerden farklı özellikler gösterir, dolayısıyla afetlere müdahale organizasyonu rutin işleyişten farklıdır.
• Afetlerin ilk dakikalarında hasar tam olarak anlaşılamayabilir, bu nedenle afet anonsu duyulduğu andan itibaren, eldeki müdahale kapasitesini arttırmaya yönelik çalışmalara başlanmalıdır.

“Afet Epidemiyolojisi Araştırma Merkezi", tüm dünyadaki afetlerle ilgili güvenilir, tutarlı ve risk yönetimlerinde kullanılabilecek kapsamlı verilerin oluşturulması için kurulmuştur.

Doğal afetler, doğa olayları sonucu oluşan, toplumun sosyoekonomik ve sosyokültürel faaliyetlerini etkileyen, can ve mal kayıplarına neden olan olaylardır. Doğal afetler çoğunlukla önlenemeyen ve kontrol edilemeyen olaylar olarak tanımlanır ve genellikle etkileri uzun sürelidir.

Doğal afetler gelişim hızına göre, “akut” veya “yavaş” olarak kategorize edilebilir.

Deprem, sel, kasırga, tayfun, yangın, tsunami, çığ, volkanik patlama, aşırı soğuk ya da kar fırtınası ve sıcak hava dalgası gibi olaylar, akut gelişenler kategorisi altında yer alır.

Yavaş veya kademeli başlayan doğal afetler; kuraklık, kıtlık, çölleşme, ormansızlaşma ve böcek istilası olaylarını içerir.

Doğal afetler, “biyolojik, jeofizik, meteorolojik, hidrolojik, iklimsel olmak üzere farklı başlıklarda değerlendirilmektedir. Bu başlıkları da tekrar kendi aralarında alt başlıklara ayırmak mümkündür.

Teknolojik afetler, bir tehlikenin kasıtlı ve kasıtsız bir kaza sonucu; çevreye, insanlara, ekonomiye geri dönüşsüz hasarlar oluşturmasıdır.

Tehlikeli maddelerin dünya genelinde mobilasyonunun artması, sanayileşmenin yaygınlaşması ve son yıllarda rejim yönünden stabil olmayan ve elinde kitle imha silahı bulunduran ülke sayısının artmış olması, teknoloji kaynaklı afet riskini de arttırmaktadır.

Bu sorular aşağıdaki gibi sıralanabilir;

• Olayın tipi ve niteliği nedir (patlama, yangın, terör saldırısı vs.)?
• Olaya tehlikeli maddelerin dahil olup olmadığına dair bilgi mevcut mu?
• Olaya tehlikeli maddeler dahilse, söz konusu tehlikeli maddelerin çeşidi ve ticari adları nelerdir?
• Acil yardım için çağrı merkezini arayan kişi kimdir?
• Olay yerinde mevcut devam eden riskler var mıdır?
• Risk oluşturan maddenin hâli (katı, sıvı, gaz) nedir?
• Kaç kişi maruz kamıştır ve yaşları nedir?
• Etkilenen kişilerin, maruz kalma süresi nedir?
• Olası maruz kalma yolları (solunum, emilim, yenme) nelerdir?
• Maruz kalanlarda oluşan klinik bulgu ve belirtiler (Bulantı, kusma, solunum sıkıntısı, bilinç kaybı vs.) var mıdır?
• Tehlikeli madde maruziyeti ile birlikte, kombine yaralanmalar (açık travma, kırık, yanık vs.) var mıdır?

Olay yerinde tehlikeli madde tespiti için, aşağıdaki bulgular ipucu olabilir:

• Olağanüstü yangın koşulları, garip renkli alev, duman veya buhar bulutları,
• Kimyasalları tarif eden ya da tanımlanamayan kokular,
• Korumasız deri veya gözlerde tahriş oluşması,
• Olay yerinde bulunan ölü hayvanlar veya maddenin karıştığı sularda yaşayan balıkların ölmesi,
• Kaza alanında, kendiliğinden tutuşabilme özelliği olan malzemelerin bulunması,
• Isıtılmadan ya da kaynatılmadan bazı malzemelerde sıçramaların oluşması,
• Kap içinde bulunan sıvı maddelerde, olağandışı dalgalı buharların oluşması,
• Olay yerinde renkli buhar bulutlarının oluşması,
• Olay yerinde fokurdayan sıvıların olması,
• Bir taşıma kabından olan kaçak etrafında donma,
• Olay yerinde bulunan taşıma kaplarının, durupdururken şekil değiştirmesi ve olağandışı şekillere girmesi.

Tehlikeli maddeleri tanımlamada kullanılabilecek ve taşımacılığı yapılan tehlikeli maddeler konusunda bugün geçerliliği olan en önemli uluslararası araç, Birleşmiş Milletlerin “Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması (ADR)”dır.

ADR’ye göre tehlikeli maddeler; aslında (S: 188, Tablo 8.1)’de belirtildiği gibi sıralanmaktadır.

İllegal grup veya örgütlerin stratejik, sosyal ve siyasal hedeflerine ulaşmak için oluşturdukları; korku, endişe ve dehşet ortamı “terörizm” olarak adlandırılır.

Terörizmde hedef; toplumdaki güven duygusunu kıracak, kargaşa ve siyasi istikrarsızlık oluşturacak eylemlerle, kendi amaçlarını topluma ya da kamu otoritesine dayatmaktır.

Terörizm saldırılarında kısa sürede kitlesel hasar oluşturabilecek konvansiyonel
patlayıcılar ya da kitlesel imha aracı olarak “kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer (KBRN)” ajanların kullanıldığı görülmektedir.

Terör örgütleri tarafından en fazla kullanılan patlayıcı çeşitleri; “TNT”, “C4”, “Dinamit” ve “Nitrogliserin” içeren yüksek tesirli patlayıcı düzenekleri ile “boru tipi düzenekler”, “barut içeren patlayıcılar” ve “Molotof Kokteyli” gibi düşük tesirli düzeneklerden oluşmaktadır.

Konvansiyonel patlayıcılarla gerçekleştirilen terör saldırılarında kitlesel hasarı arttırmak için, patlama alanında ikincil patlayıcıların kullanılmasıdır. Buradaki amaç, olay sonrası patlama alanına toplanan savunmasız halk ile birlikte, olaya ilk müdahaleyi gerçekleştirecek olan müdahale personeline zarar vermek ve hasarı arttırmaktır.

Kimyasal ajanlar, insan vücuduna solunum ya da deri yolu ile nüfus ettikten sonra, başta merkezi sinir sistemi olmak üzere değişik organları hedef alarak, organın işlevini yerine getirmesine engel olur.

Kimyasal ajanlar genellikle gaz veya aerosol formda, inhalasyon yolu ile hızlı etki göstermeleri için kapalı ortamlarda kullanılırlar.

Biyolojik ajanlar; hastalık ve ölüme neden olması amacıyla virüs veya bakterileri insana bulaştırılarak kullanılırlar. Biyolojik ajanlar daha çok terör saldırılarında bir araç olarak kullanılmaktadır. Saldırı amaçlı kullanımda, doğada bulunan ajanın hastalık yapma özelliği, bulaşma hızı ve tedavisinde kullanılan ilaçlara dayanıklılığı arttırılır.

Radyasyonla ilgili olaylar; terörist saldırılarda kirli bomba kullanımı, nükleer saldırılar ya da nükleer kazalar şeklinde olabilir.

Konvansiyonel patlayıcılara (dinamit, TNT vb.) entegre edilen radyoaktif materyalin patlatılarak dağıtılması, “kirli bomba” olarak adlandırılır.

“kirli bomba” olarak adlandırılır. Amaç, patlama ya da sonrasında çıkacak yangın ile radyoaktivitenin atmosfere taşınması, insan sağlığı ve çevre üzerinde zarar oluşturmasıdır.

Terör örgütleri nükleer silahı doğrudan elde ederek ya da yapma becerisine sahip olarak; bir nükleer tesise saldırı veya sabotaj düzenleyerek gerçekleştirebilirler. Nükleer tesisler, terörizme hedef olabilir ve konvansiyonel saldırılara göre çok büyük hasarlar oluşabilir. Terör örgütleri nükleer tesislere sabotaj düzenleyerek de saldırılarını gerçekleştirebilirler. Sabotajın amacı tesisin güvenlik planlarını elde ederek, güvenlik açıklarını saptamak veya tesisin direkt soğutma sistemini hedef alarak tesiste patlama ve yangın riski oluşturmak olabilir.

Yangın; denetlenemeyen ya da kontrol altına alınamayan yanma olarak tanımlanır.

Kontrol altına almakta zorlanılan, büyük kentsel, endüstriyel ve orman yangınları kitlesel yangınlar olarak tanımlanabilir.

Kitlesel yangınların kontrol altına alınmasında, risklerin yönetilmesinde ve doğru yangın söndürme organizasyonunun yapılmasında acil çağrı merkezlerinin önemli rolleri bulunmaktadır.

Endüstriyel üretim ve depolama alanlarında, insanlar ve çevresi için hem risklerin sayısı hem de risklerin büyüklüğü daha fazladır. Acil çağrı personeli, hizmet verdikleri bölgede tehlikeli maddelerin bulunduğu ya da depolandığı alanları ya da bu konuda risk oluşturan yerleri bilmeli, tehlikeli maddelerin mobilasyonundan haberdar olmalı, acil yardım ekiplerini görevlendirirken, ekipleri risklerden haberdar etmelidir.

Yapılan çalışmalar, hastane öncesi acil bakımın doğru organizasyonu ile trafik kazalarına bağlı ölümlerin önemli bir kısmının önlenebilir kabul edilmektedir.

Demir yolu kazaları; hem raylarda olan tren kazalarını hem hemzemin geçit kazalarını hem de köprü ve tünel kazalarını kapsar.

Demir yolu kazalarında öncelikli olarak olaya müdahale edecek olan personelin güvenliği düşünülmelidir. Demir yolu kazalarında stabil olmayan olay yeri; elektrik ve enkaz altında kalma gibi birçok risk barındırmaktadır. Elektrikli sistemlerde en önemli tehlike, tahmin edilebileceği gibi elektriktir. Olaya müdahaleden önce, elektrik hatlarının kapatıldığından ve trenlerin hareket etmeyeceğinden emin olunmalıdır.

Özellikle son yıllarda göçmenlerin yasa dışı taşımacılığında, deniz yolları; özellikle de uygun olmayan deniz taşıtları ve deniz taşıtlarında kapasitenin çok üstünde insanın taşınması ile karşılaşılabilmektedir. Bu koşullarda yapılan taşımacılıkta; kazaların oluşması ile birlikte, yeterli güvenlik önleminin alınmamış olması; özellikle yeteri oranda güvenlik donanımının sağlanmamış olması, can yeleği ve kurtarma simitlerinin yetersiz olması; deniz taşıtlarında bulunan personelin ve yolcuların kendi kendilerini kurtarma için kullanabilecekleri donanımın eksik ya da arızalı olması gibi durumlar hasarı arttırmaktadır.

Kitlesel deniz taşımacılığı kazalarından çocuklar çok daha fazla etkilenir. Bunda belirleyici olan en önemli nedenler; çocukların kendi kendini kurtarma kapasitelerinin yetersiz olması ve başta hipotermi olmak üzere olumsuz çevre koşullarına daha dayanıksız olmalarıdır.

Uçak kazalarında tüm müdahale personeli için önemli riskler bulunmaktadır. Kaza alanında yangının devam etmesi, uçakta bulunan yakıtın yüksek yanma ve parlama özelliği önemli riskleri de beraberinde getirir. Bununla birlikte enkaz alanında bulunan yapısal çöküntüler ve uçak parçaları (metal parçaları, camlar) önemli riskler oluşturur.

Tünel kazalarını iki başlıkta değerlendirmek gerekir. Bunlar, tünelin inşaatı sırasında meydana gelebilecek kazalar ve tünelde olabilecek trafik kazalarıdır.

Tünel şantiyelerinde en önemli risk, inşaat devam ederken yapısal çöküşlerin oluşmasıdır. Bir diğer önemli risk de, şantiye çalışan iş makinalarının egzozlarından çıkan karbonmonoksitgazıdır.

Öncelikle tünelin, özellikle de büyük kazalar sonrası kurtarma operasyonlarında etkili kullanılabilecek acil çıkış alanlarının ve kurtarma odalarının oluşturulmuş olması gerekir. Tünellerde meydana gelen kazalara karşı yerel acil sağlık sistemlerinin mutlaka bir hazırlığının olması, gerekli planlamaların ve kurtarma operasyonlarında kullanılabilecek ekipman ve donanıma sahip olunması, görevli personelin tünel kazaları ile ilgili eğitim ve deneyim kazanması ve tünele özel koşulların; trafik yoğunluğu, tünelin geometrik özellikleri ve bölgenin meteorolojik özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir.

Ulusal ve uluslararası mevzuata göre, maden kazalarının önlenmesi veya zarar azaltma ve olası kazalara yönelik hazırlık çalışmalarının yapılması öncelikle maden şirketinin sorumluluğundadır.

Maden kazalarına ilk müdahaleyi yapanlar, şirketin madencilerden oluşturduğu kurtarma ekipleri olmaktadır.

Kitlesel olaylarda acil yardım hizmetlerinin organizasyonu, kitlesel hasarı doğrudan etkileyeceği gibi ölümlerde oranlarında da belirleyicidir. Acil yardım hizmetlerinin organizasyonunda ise acil çağrı merkezlerinin önemli rolleri bulunmaktadır. Kitlesel olayların oluşmasıyla birlikte, aynı anda birçok insan acil çağrı merkezlerini arar. Aynı anda yapılan bu çağrıların yönetilmesi, olay yerindekilerin yönlendirilmesi, risklerin kontrol altına alınabilmesi için gereken önlemler, hangi acil yardım ekiplerinin görevlendirileceğinin belirlenmesi ve bu acil yardım ekiplerinin koordinasyonunun sağlanması, acil çağrı merkezlerinin önemli görevleridir.

Kitlesel olaylarda olayın şiddetinin belirlenmesi, müdahale kapasitesinin belirlenmesi açısından çok önemlidir.

ABD’de “Florida Olay Yeri Yönetimi Kılavuzu”nda, kitlesel olaylar beş seviyede değerlendirilmektedir. Bunlar olay seviyesine göre şöyle sıralanırlar:

1. Yaralı sayısı 5 ile 10 arasındadır. Olay risk arttıracak yeni tehditler barındırmaz ve yerel imkanlarla üstesinden gelinebilir. Genelde 4 acil yardım ambulansı ile olay yönetilebilir. Olay yeri yöneticisi, acil sağlık hizmetlerinde görev yapan ve alanda bulunan en deneyimli ve eğitimli personeldir. Kazazedeler için bölgede, en yakındaki bir-iki hastane ile sevk organizasyonu yapılabilir.

2. Yaralı sayısı 11 ile 20 arasında değişmektedir. Olay, müdahale kapasitesi sınırlı olan bölgelerde, yerel kapasiteyi yetersiz kılabilir. Olay yerinde yaklaşık 6 acil yardım ambulansına gereksinim duyulur. Olayın barındırdığı riske göre, özel kurtarma ve müdahale personeline ihtiyaç duyulabilir. Yerel kapasite olayı yönetmek için yeterli olduğu sürece, olay yeri yöneticisi alanda bulunan en deneyimli ve eğitimli acil sağlık personeli olabilir. Genelde sevk organizasyonunda bölgede bulunan en az 3 hastane yer alır. Hava ambulansları başta olmak üzere alternatif nakil yöntemleri değerlendirilmelidir.

3. Yaralı sayısı 21 ile 100 arasındadır. Olay yerel kapasiteyi büyük oranda aşar ve bölgesel destek gerekebilir. Olay yerinde en az 8 acil yardım ambulansı görev yapmalıdır. Hastane sevk organizasyonunda yerelde bulunan tüm hastaneler yer alır. Olay yeri yönetiminde acil durum yönetimi konusunda yerel organizasyonda yönetici pozisyonunda bulunan birisi yer almalıdır. Hava ambulansları ile bölge dışı hastanelere nakil için planlamalar yapılmalıdır.

4. Yaralı sayısı 101 ile 1000 arasındadır. Olay yerinde en az 25 acil yardım ambulansının görev yapması gerekir. Müdahalede bölgesel kaynakların aktif hâle getirilmesi gerekir. Hastane sevk organizasyonunda, bölge hastanelerinin tamamı yer almalıdır. Bölge hastanelerinin kapasitesine ve nakil organizasyonuna göre, olay yerinde acil tıbbi bakım alanının oluşturulması gerekebilir. Olay yerinden yaralıların nakli için hava ambulansı gibi alternatif ambulanslarla birlikte özellikle yeşil gruptaki kazazedeler için toplu taşıma araçları kullanılabilir. Olay yeri yönetiminde, acil durum yönetiminden yerelde bulunan en üst düzey yönetici görev almalıdır.

5. Yaralı sayısının 1000’den fazla olması durumunda, yerel ve bölgesel kaynaklar yetersiz kalır. Ulusal ve hatta uluslararası destek gerekebilir. Olay yeri yöneticisi, acil yardım konusunda bölgede bulunan en üst düzey yetkili olmalıdır. Bölgede bulunan hastaneler sevk organizasyonunda yetersiz kalacağı için çeşitli transport seçenekleri ile yaralıların bölge dışındaki hastanelere nakli planlanmalı, bölgesel ya da ulusal yetersizliklerde sahra hastanelerinin kurulması düşünülmelidir.

Kitlesel olaylarda müdahale kapasitesinin oluşmasında, can kaybının en aza indirilmesi için birçok farklı kurumun bir araya gelerek koordinasyon içerisinde çalışması gerekir. Kitlesel olay yönetiminde; öncelikle olağan dönemlerde kullanılan acil yardım kuruluşlarının etkinleştirilmesi gerekir. Acil çağrı merkezleri, hem acil yardım kuruluşlarının harekete geçirilmesinde hem de bu kuruluşlar arasında koordinasyonun sağlanmasında görev alırlar.

Aynı olay için birden fazla vatandaşın acil çağrı merkezini araması, resmi bir görevlinin araması gibi durumlar olayın teyit edilmesini kolaylaştırır.

Bu bilgiler şu şekildedir:

• Olayın içeriği, zamanı ve tam olarak coğrafi konumu,
• Olayın büyüklüğü,
• Devam eden tehlike potansiyeli,
• Tahmin edilen kayıplar ve yaralıların sayısı,
• Personel başta olmak üzere, müdahale için gerekli olan kapasite,
• Tehlikeli madde ya da özel kurtarma gerektirecek durumlar.

 Yanıt aranması gereken sorular şunlardır;

• Olay yerinde kaç kazazede var?
• Yaralanmaların şiddeti ve çeşidi nedir?
• Kazazedeler için olay yerinde devam eden tehlikeler nelerdir?

Acil çağrı personeli risklerin değerlendirilmesi için olay yerinden arayanlardan aşağıdaki bilgileri öğrenmeye çalışması gerekir:

• Olay yerinde sarkmış ya da yerde bulunan elektrik kabloları var mı?
• Doğalgaz hat ve tesisatlarından kaçaklar var mı?
• Olay yerinde yapısal çökme riski var mı?
• Olay yerinde ya da yakınında tehlikeli maddeler var mı?
• Yangın riski var mı?
• Herhangi birisinde KBRN maruziyeti var mı?
• Herhangi birisinde duman ya da toksik madde inhalasyonu var mı?
• Herhangi bir kimyasalla kontamine olmuş kazazede var mı?
• Olay yerinde patlama olmuş mu ve olay yerinde bulunan başka patlayıcılar var mı?
• Olay yerinde hâlihazırda aktif saldırgan birileri var mı?

Acil çağrı merkezi, acil yardım kuruluşları arasında koordinasyonu sağlamak için aşağıda belirtilen şu eylemleri yerine getirmelidir:

• Olaya müdahale edecek acil yardım ekiplerinin çeşitleri (ambulans, itfaiye, güvenlik vs.) ve ekip sayıları belirlenmeli ve bu sayılar acil yardım kuruluşları ile paylaşılmalıdır.
• Olay yerine yönlendirilen acil yardım ekiplerine, olayın türü, büyüklüğü ve barındırdığı riskler hakkında bilgi verilmelidir.
• Kitlesel olayların yönetiminde, mümkün olduğunca hızlı ve etkin işleyen bir alan yönetiminin oluşturulması gerekir. Acil çağrı merkezi, olay yeri yönetimi ile doğrudan ve kesintisiz iletişim kurmalıdır.
• Olay yerine gerekli olabilecek ek müdahale ekipleri, özel kurtarma personeli ve gerekli olabilecek lojistik ihtiyaçların olay yeri yönetimi ile birlikte kararlaştırılması ve olay yerine yönlendirilmesi sağlanmalıdır.
• Hastanelere nakledilmesi gereken yaralılar için nakil organizasyonu sağlanmalıdır.

Kitlesel olaylarda acil çağrı merkezlerinin etkin işleyebilmesi için acil çağrı personeline büyük sorumluluklar düşmektedir. Acil çağrı personelinin bu sorumluluklarını yerine getirebilmesi için acil çağrı personelinin mesleki ve hizmet içi eğitimlerinde kitlesel olaylarla ilgili konular yer almalı, acil çağrı personeli kitlesel olaylarla ilgili planlardan haberdar olmalı, kitlesel olaylara müdahale ile ilgili yapılan tatbikat çalışmalarına katılmalıdır.

Mobil komuta kontrol araçları, bir acil çağrı merkezinde yer alabilecek tüm iletişim ve bilişim araçlarını barındıran panelvan tipi araçlardan, otobüs ya da çekicilerle taşınabilecek konteynerlerden oluşmaktadır.