Bir tanım olarak ekonomi, sınırlı kaynaklarla sonsuz insan ihtiyaçları arasındaki dengenin nasıl kurulacağını inceleyen bir sosyal bilimdir.

İhtiyaç en yalın tanımıyla “karşılandıklarında sevinç, mutluluk ve haz veren; karşılanmadıklarında acı, kaygı ve üzüntü veren duygulardır.

İhtiyaçların çeşitli özellikleri mevcuttur. Bunlardan başlıcaları şunlardır:

1. İhtiyaçlar sonsuzdur.

2. İhtiyaçların şiddetleri farklıdır.

3. İhtiyaçların şiddeti giderildikçe azalır.

4. İhtiyaçlar birbirleriyle ikame edilebilir.

İnsan ihtiyaçlarını giderme özelliği taşıyan yani bir faydası olan maddi veya maddi olmayan varlıklara mal ve hizmet denir

İnsanların ihtiyacı olan mal ve hizmetlerin oluşturulması faaliyetine “üretim” adı verilir.

Mal ve hizmetlerin insan ihtiyaçlarının giderilmesinde kullanılmasına “tüketim” adı verilir.

Üretimin gerçekleşmesi için bazı kaynaklara, diğer bir deyişle girdilere ihtiyaç duyulur. Bu kaynaklara “üretim faktörleri” adı verilir. Üretim faktörleri şunlardır: Emek, Sermaye, Tabiat (Toprak) ve Girişimci (Müteşebbis).

Devletin bir mal ve hizmet üretimine katkı yapmayan kişi ve kuruluşlara bütçesinden yaptığı harcamalardır. Sosyal, malî ve
iktisadî amaçlarla yapılabilirler. Emekli, dul ve yetim maaşları, üniversite öğrencilerine verilen devlet bursları bu niteliktedir.

İlk olarak günlük satın alınan toz şeker miktarı bizim “bağımlı değişken”dir, buna T_{toz şeker} denir. Daha sonra bağımlı değişkeni etkileyen faktörler belirlenir, bunlara da “bağımsız değişken” denir. Yapılan gözlemler ve akıl yürütmeler sonucunda başlıca bağımsız değişkenlerin “toz şeker fiyatı” (F _{toz şeker}), “tüketicinin gelir düzeyi” (G_tüketici), “tüketicinin tercihleri (C_{tüketici tercihleri})” ve şeker yerine kullanılabilecek diğer malların fiyatları (D_{diğer mallar}) olduğunu belirlediğimizi düşünelim. O halde model şu hâle gelecektir:

T_{toz şeker} = f(F_{toz şeker}, G_tüketici, C_{tüketici tercihleri}, D_{diğer mallar})

Ekonomik olayların açıklanmasında ölçülebilir değişkenleri göz önüne alarak ve karşılıklı ilişkiler kurarak, teorik çalışmaların ve iddiaların doğrulanmasını sağlayan ve değişkenler arasındaki ilişkileri inceleyen ve tahminler yapılmasını sağlayan matematiksel ve istatistiksel analiz yöntemidir.

Bir şeyin değeri (maliyeti) onu elde edebilmek için vazgeçtiğiniz şey ile ölçülür ve bu vazgeçtiğimiz şeye “fırsat maliyeti” adı verilir.

İnsanlar ödüllere ve cezalara göre hareket eder ve davranışlarını değiştirirler. Bir şirket çalışanı sürekli iyi performans göstermesine rağmen maaş veya benzeri gelirinde bir değişme olmuyorsa veya üstleri tarafından takdir görmüyorsa bir süre sonra performansı düşecektir. Yine bir şirket çalışanı işini iyi yapmamasına ve yeterince çalışmamasına rağmen cezalandırılmıyorsa o kişi davranışlarını değiştirmeyecek ve o işyerinde verimlilik düşecektir.

Para otoritesi (genellikle merkez bankası) ekonominin ihtiyacından fazla para üretirse (arz ederse) enflasyon artar.

Üretim imkânları eğrisi, belirli bir dönemde bir ekonomide var olan bütün kaynaklar tam olarak kullanıldığında ve teknoloji düzeyi veri iken üretilebilecek maksimum tamamlanmış mal bileşimlerini gösteren eğridir.

Bir toplumda ne üretilecek, nasıl üretilecek ve kimin için üretilecek sorularının cevabını geleneksel sistemde gelenekler, töreler ve alışkanlıklar verir. Eski çağlarda insanlar neyi nasıl üreteceklerini uzun uzun düşünmez, ataları, dedeleri ve anne-babaları ne
üretiyorsa ve nasıl üretiyorsa aynı yöntemleri uygularlardı. Avlanma, evcil hayvanlardan yararlanma, yiyecek toplama, pişirme, saklama ve dağıtma karar ve yöntemleri binlerce yıl nasıl yapıldıysa sorgulanmadan aynen devam ettiriliyor, kısıtlı da olsa yapılan alışverişlerde takas (trampa) yöntemi kullanılıyordu. Dolayısıyla ekonomik sistemin tüm aşamalarına gelenekler hakimdi.

Geleneksel toplumda üretim ve tüketim sürecini gelenekler şekillendiriyordu. Yerleşik hayata geçen, tarımsal üretime başlayan, alışverişlerde para ve para yerine geçen materyalleri kullanmaya başlayan insan topluluklarında bireyler üretim fazlası ürünlerini küçük pazarlarda satmaya başladılar. “Köy pazarı” diyebileceğimiz pazarlarda ürünlerini satmak veya diğer bir deyişle “arz etmek” isteyen üreticiler ile ihtiyacı olan malları satın almak isteyenler bu pazarlarda buluşmaya başladılar. İşte “piyasa sistemi” dediğimiz sistemin ilk örnekleri bu şekilde doğmuştur.

Piyasa sisteminde ekonomik sorunların çözümü “kendiliğinden” yani otomatik olarak hallolur. “Kendiliğinden” kelimesini kullanmamızın sebebi piyasa ekonomisinde neyin, nasıl, kimin için üretileceği soruları için bir otoritenin varlığının ve planlamasının gerekmediğidir. Ne üretilecek sorusunun cevabını piyasa “kârlı” olan üretilecek şeklinde verir. 

Serbest piyasa ekonomisini savunanlara göre devletin ekonomideki tek görevi de piyasadaki rekabetin yasal altyapısını hazırlamak ve düzenlemelerde bulunmak, asla piyasanın işleyişine karışmamaktır.

Özellikle vahşi kapitalizmin insanların emeklerini sömürme üzerine kurulması geniş kitlelerin ezilmesine, gelir dağılımının bozulmasına ve tekelleşmeye yol açmıştır. 18. ve 19. Yüzyıl İngiltere’sinde çocukların bile fabrikalarda ağır işlerde çalıştırıldıkları bilinmektedir.

1989 yılında dağılan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği 1917 Ekim devrimi sonrasında kurulmuş ilk kumanda ekonomisi örneğidir. Avrupa, Asya ve Latin Amerika başta olmak üzere 20. Yüzyıl başlarında çok sayıda ülke kapitalizme karşı sosyalist sistemi ikame etmiş ve bunların birçoğu 1980’li yıllarda birer birer piyasa ekonomisine geçiş yapmıştır.

Bugün yeryüzündeki ülke ekonomilerinin hiçbiri ne tam piyasa mekanizması ne de kumanda ekonomisi ile yönetilmektedir. Ülkelerin birçoğu kumanda ekonomisi ile piyasa ekonomisinin üstün özelliklerini birleştirmeye çalışmaktadır. Bu birleşim de karma sistemi doğurmuştur.

Türkiye'de karma ekonomi sistemi benimsenmiştir. Özellikle piyasa ekonomisi ağırlıklı olmakla birlikte devletin ekonomideki
ağırlığı da azımsanmayacak seviyededir.