ANAYASA II Dersi TÜRKİYE' DE ANAYASA YARGISI soru cevapları:
Toplam 72 Soru & Cevap#1
SORU: 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nu nedir?
CEVAP: 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu, anayasa yargısının gerektirdiği yazılı anayasanın varlığı şartını karşılamakla birlikte, bu Anayasada, anayasa hükümlerinin değiştirilmesinde özel bir yöntem kuralına uyulacağını gösteren bir düzenleme yer almamaktadır. Bu, Teşkilât-ı Esasiye Kanununun hükümlerinin, adi kanunların yapımında izlenen yönteme bağlı olarak değiştirileceği anlamına gelmektedir. Nitekim Cumhuriyetin ilanını sağlayan anayasa değişikliği, adi bir kanun niteliğinde olan Teşkilât-ı Esasiye Kanununun Bazı Maddelerinin Tavzihan Değiştirilmesine Dair Kanun ile yapılmıştır.
#2
SORU: 1924 Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nun özelliklerini açıklayınız?
CEVAP: 1924 Teşkilât-ı Esasiye Kanunu ise anayasa hükümlerinin değiştirilmesinde adi kanunların yapımında izlenen yöntemden farklı bir yönteme yer vermesi nedeniyle katı anayasa niteliğindedir. 1924 Anayasası anayasa yargısının varlık koşullarını karşılamaktadır. Ne var ki Anayasa, ne kanunların özel yetkili bir mahkeme tarafından ne de genel yetkili mahkemeler tarafından, anayasaya uygunluk denetiminin yapılacağını düzenleyen açık bir kurala yer vermiştir. Üstelik bu anayasanın yürürlüğü döneminde genel yetkili mahkemeler, ABD’nden farklı olarak, kendilerini kanunların anayasaya uygunluk denetimini yapmaya da yetkili görmemişlerdir. Böylece, 1924 Teşkilât-ı Esasiye Kanunuyla yazılı ve sert anayasa koşulu karşılandığı halde, kanunların anayasaya uygunluğunun yargı denetimi yapılamamıştır.
#3
SORU: 1961 Anayasasının özellikleri nelerdir?
CEVAP: 1961 Anayasası, Türkiye’de ilk kez kanunların anayasaya uygunluğunun yargı denetimine olanak tanımıştır. 1961 Anayasası incelendiğinde, bu Anayasanın katı bir anayasa olduğu, anayasanın üstünlüğü kuralına yer verdiği, böylece anayasa yargısının varlık nedenlerinin mevcut olduğu görülmektedir. Anayasa, anayasa değişikliklerinde izlenecek yöntemi düzenleyen 155. maddesinde, bu değişiklikler için adi kanunların yapımında izlenenden farklı bir yönteme yer vermektedir. Anayasanın katılığını gösteren bir başka hüküm de 9. maddede yer almaktadır. Bu hükme göre: Devlet şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki Anayasa hükmü değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez. Bundan başka Anayasa, 8. maddesinde anayasanın üstünlüğü kuralına yer vermektedir. Nihayet Anayasa, 145. maddesiyle kanunların anayasaya uygunluk denetiminde özel yetkili mahkeme sistemini benimsemiş, bu denetim yetkisini Anayasa Mahkemesine tanımıştır. Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkileri 147. maddede düzenlenmektedir. Öte yandan Anayasa 57. maddesiyle, siyasi partilerin kapatılması istemiyle açılan davalarda Anayasa Mahkemesini yetkilendirmiş, bu kuruluşların gelir ve giderlerine ilişkin denetim yetkisini de bu Mahkemeye tanımıştır.
#4
SORU: 1982 Anayasası’nın özellikleri nelerdir?
CEVAP: 1982 Anayasası da Cumhuriyetin diğer Anayasaları gibi (1924,1961) yazılı ve sert bir anayasadır. Anayasa hükümlerinin değiştirilmesinde izlenmesi gereken yöntemi düzenleyen 175. madde, değişiklik sürecinin teklif, görüşme ve kabul aşamaları için özel kurallara yer vermiştir. Öte yandan bu madde, anayasa hükümlerinin değiştirilmesinde adi kanunların yapımından farklı olarak onay aşamasına yer vermiş, bu onay yetkisini Cumhurbaşkanı ve halk arasında paylaştırmıştır. Böylece anayasa hükümlerinin değiştirilmesi, adi kanunların yapımına kıyasla önemli ölçüde güçleştirilmiştir. Bundan başka Anayasa 4. maddesiyle, ilk üç maddenin değiştirilmesini yasaklamaktadır. Bu hüküm de 1982 Anayasasının katı bir anayasa olduğunu göstermektedir. Öte yandan Anayasa, 11. maddesinde kanunların anayasaya aykırı olamayacağını düzenlemektedir.
#5
SORU: 1982 Anayasasına göre Anayasa Mahkemesinin üye kompozisyonu ve üye seçimi nasıldır?
CEVAP: 1982 Anayasasının 146. maddesinin ilk metnine göre, Anayasa Mahkemesi 11 asıl 4 yedek üyeden oluşmaktadır. Bu maddeyle asıl ve yedek üyelerin tümünü seçme yetkisi cumhurbaşkanına tanınmıştır. Cumhurbaşkanı, bu üyelerin bir kısmını doğrudan doğruya, bir kısmını ise çeşitli kurumların gösterecekleri adaylar arasından dolaylı olarak seçmektedir. Anayasa Mahkemesi üyelerinin tamamını seçme yetkisinin cumhurbaşkanına tanınması, Türk Anayasa Mahkemesini demokratik meşruiyetten yoksun bırakmıştır.
#6
SORU: 5982 sayılı Kanunun 12 Eylül 2010 halkoylamasında kabulüyle birlikte, Anayasa Mahkemesinin yapısı nasıl değiştirilmiştir?
CEVAP: 5982 sayılı Kanunun 12 Eylül 2010 halkoylamasında kabulüyle birlikte, Anayasa Mahkemesinin yapısı bir ölçüde değişmiştir. 146. madde, Anayasa Mahkemesinin üye sayısını 17’ye yükseltmiş, yedek üyelik statüsünü de sona erdirmiştir. Bundan başka madde, 17 üyeden 3’ünü seçme yetkisini TBMM’ne tanımıştır. TBMM bu üç üyeden ikisini Sayıştay’ın, birini ise Barolar Birliğinin gösterecekleri adaylar arasından seçecektir. Bu üç üyenin seçimi için yapılacak oylamaların ilk turunda, üye tamsayısının üçte ikisinin çoğunluğu aranmakta; bu sağlanamadığı takdirde, ikinci oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğunun yeterli olduğu kuralına yer verilmektedir. Bu da sağlanamadığı takdirde üçüncü oylamada basit çoğunluk yeterli olacaktır.
#7
SORU: 146. maddede yapılan değişiklik ile cumhurbaşkanının Anayasa Mahkemesinin üye kompozisyonunu belirleme yetkisi üzerinde nasıl bir değişiklik yapılmıştır?
CEVAP: 146. maddenin ilk metnine göre, cumhurbaşkanı, 11 asıl 4 yedek üyeden oluşan Anayasa Mahkemesi üyelerinin 3 asıl 1 yedek üyesini doğrudan doğruya, 8 asıl 3 yedek üyesini ise dolaylı olarak seçmektedir. Değişik 146. maddeye göre, Anayasa Mahkemesinin toplam 17 üyesinden 14’ünü seçme yetkisi ise cumhurbaşkanına aittir. Cumhurbaşkanı bu 14 üyeden 4’ünü doğrudan doğruya, 10’unu ise dolaylı olarak seçmektedir. Bu nedenle 146. maddenin yeni metni, cumhurbaşkanının Anayasa Mahkemesinin üye kompozisyonunu belirleme yetkisi üzerinde önemli bir değişiklik yaratmamıştır.
#8
SORU: Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 1982 Anayasasının 147. Maddesinde nasıl düzenlenmiştir?
CEVAP: Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 1982 Anayasasının 147. maddesinde düzenlenmektedir. Bu maddenin ilk metnine göre: Anayasa Mahkemesi üyeleri altmış beş yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar. Anayasa Mahkemesi üyeliği, bir üyenin hâkimlik mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymesi halinde kendiliğinden; görevini sağlık bakımından yerine getiremeyeceğinin kesin olarak anlaşılması halinde de, Anayasa Mahkemesi üye tam sayısının salt çoğunluğunun kararı ile sona erer.
#9
SORU: Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkileri nelerdir?
CEVAP: Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkilerinin ne olduğu, 1982 Anayasasının 148. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddenin ilk fıkrası, Anayasa Mahkemesine, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Meclis İçtüzüğünün anayasaya uygunluğunu şekil ve esas yönünden denetleme yetkisi sunmaktadır. Madde aynı zamanda, anayasa değişikliklerinin şekil yönünden anayasaya uygunluğunu denetleme yetkisini de Yüksek Mahkemeye tanımıştır. 148. maddenin 6. ve 7. fıkraları ise Anayasa Mahkemesine Yüce Divan sıfatıyla yargılama yetkisi sunmaktadır. TBMM Başkanı, Genelkurmay Başkanı ve dört Kuvvet Komutanının görevleriyle ilgili suçlarından dolayı Anayasa Mahkemesi tarafından Yüce Divan sıfatıyla yargılanabileceği hükmü, 2010 değişikliği ile Anayasaya eklenmiştir. Öte yandan Anayasa Mahkemesi, Anayasanın 69. maddesinin 6. fıkrasıyla siyasi partiler aleyhine açılan kapatma davalarına bakmaya da yetkilidir. 69. maddenin 4. fıkrası ise Anayasa Mahkemesine, siyasi partilerin mali denetimini yapma yetkisini sunmaktadır. Anayasa Mahkemesi, Anayasanın 85. maddesiyle TBMM’nin milletvekili dokunulmazlığını kaldıran kararları ile milletvekilliği statüsünü sona erdiren kararları üzerinde yargı denetimi yapmakla da yetkilendirilmiştir. Nihayet Anayasanın 158. maddesinin son fıkrası, Anayasa Mahkemesine kendi üyeleri arasından Uyuşmazlık Mahkemesi başkanını seçme yetkisini de tanımaktadır.
#10
SORU: Anayasaya uygunluk denetimine konu olan normların neler olduğu, 1982 Anayasasının 148. Maddesinde nasıl düzenlenmiştir?
CEVAP: Anayasaya uygunluk denetimine konu olan normların neler olduğu, 1982 Anayasasının 148. maddesinin ilk fıkrasıyla düzenlenmektedir. Bu hükme göre: Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler. Ancak, olağanüstü hallerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz. Yüksek Mahkemenin bu normlar üzerindeki denetim yetkisinin kapsamı aşağıda incelenecektir.
#11
SORU: 1982 Anayasası, kanun hükmünde kararnamelerin anayasaya uygunluk denetimine tâbi olma durumunu hangi istisnalar ile sınırlamıştır?
CEVAP: 1982 Anayasası, kanun hükmünde kararnamelerin anayasaya uygunluk denetimine tâbi oldukları kuralına yer vermekle birlikte, bu kuralı iki istisna ile sınırlamıştır. Bunlardan biri, geçici 15. maddenin yukarıda değinilen son fıkrasıyla Milli Güvenlik Konseyi tarafından kabul edilen kararnamelere getirilen yargı bağışıklığıdır. Geçici 15. maddenin son fıkrası 2001’de ilga edildiği için bu sınırlama ortadan kalkmıştır. Diğer istisna ise olağanüstü yönetim usulleri altında kabul edilen kanun hükmünde kararnamelerin Anayasa Mahkemesinin yargı denetimi dışında bırakılmasıdır. Bu ise hukuk devleti yönünden önemli bir çelişkiyi ifade etmektedir. 1982 Anayasası, yürürlüğe girdiği tarihten bu yana pek çok değişiklik geçirdiği halde, olağanüstü yönetim usulleri altında kabul edilen kanun hükmünde kararnamelere tanınan yargı bağışıklığı ilga edilmemiştir.
#12
SORU: 1982 Anayasasının parlamento kararları yönündeki anlayışı nedir?
CEVAP: 1982 Anayasası, iki istisna hariç olmak üzere, tüm kanunların Anayasa Mahkemesinin yargı denetimine tâbi olacağını düzenlediği halde, parlamento kararları yönünden farklı bir anlayışı benimsemektedir. Parlamento kararları yönünden genel kural, bunların Anayasa Mahkemesinin yargı denetimine tâbi olmamasıdır. Bu kuralın ise üç istisnası vardır. Bunlardan biri, Meclis İçtüzüğü düzenlemeleri; diğeri, dokunulmazlık güvencesinin kaldırılmasına ilişkin meclis kararları; nihayet sonuncusu, milletvekilliği statüsünün düşürülmesine ilişkin meclis kararlarıdır. Böylece bu üç istisna hariç, diğer parlamento kararları Anayasa Mahkemesinin yargı denetimine tâbi değildir.
#13
SORU: Milletlerarası antlaşmaların hukuki statüsü, 1982 Anayasasında nasıl düzenlenmiştir?
CEVAP: Milletlerarası antlaşmaların hukuki statüsü, 1982 Anayasasının 90. maddesinde düzenlenmiştir. Maddenin son fıkrası ise, milletlerarası antlaşmaların anayasa yargısının denetimine tâbi olmadığını düzenleyen şu hükme yer vermektedir: Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Bu hüküm karşısında, milletlerarası antlaşmalar üzerinde Anayasa Mahkemesinin anayasaya uygunluk denetimi yapma yetkisinin olmadığı açıktır.
#14
SORU: Anayasallık bloku nedir?
CEVAP: Anayasaya uygunluk denetiminde başvurulan ölçü normlara anayasallık bloku adı verilmektedir. Anayasanın üstünlüğü kuralına yer veren yazılı ve sert anayasalı bir sistemde, anayasa normlarının anayasallık blokunu oluşturduğu açıktır. Diğer bir deyişle, bu tür bir anayasa düzeninde, anayasaya uygunluk denetiminde başvurulan ölçü normlar, anayasa hükümleridir. Böyle olmakla beraber, bazı anayasa düzenlerinde, anayasallık blokunu oluşturan kurallar, anayasa hükümlerinden ibaret değildir.
#15
SORU: 1982 Anayasasında milletlerarası antlaşmalara yönelik hüküm nedir?
CEVAP: 1982 Anayasasının 90. maddesinin son fıkrası şu hükme yer vermektedir. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Görüldüğü gibi milletlerarası antlaşmalarla kanunlar normlar hiyerarşisinin aynı basamağında yer almaktadır. Bu ise milletlerarası andlaşmalarla kanunlar arasında hukuka aykırılık sorununun ortaya çıkamayacağını göstermektedir. Çünkü hukuka aykırılık sorunu, ancak normlar hiyerarşisinin farklı basamağındaki kurallar arasında ortaya çıkmaktadır. Aynı basamakta yer alan kurallar arasında içerikleri yönünden bir çelişki ortaya çıktığı takdirde ise bu çelişki sonraki kural, önceki kuralı bertaraf eder (lex posteriori derogat legi anteriori) veya özel hüküm, genel hükmü bertaraf eder (lex specialis derogat legi generali) kuralına göre çözülmektedir.
#16
SORU: Türk anayasa yargısında, hukukun genel ilkeleri anayasallık blokunda yer almakta mıdır?
CEVAP: Anayasa Mahkemesi, kurulduğu tarihten bu yana çeşitli kararlarında hukukun genel ilkelerine atıfta bulunmuştur. Ne var ki Yüksek Mahkeme anayasaya uygunluk denetimi yaptığı hiçbir kararında, hukukun genel ilkelerini esas ölçü norm olarak kullanmamış, bunlardan ancak destek ölçü norm şeklinde yararlanmıştır. Bu nedenle Türk anayasa yargısında, hukukun genel ilkelerinin anayasallık blokunda yer aldığını öne sürmek mümkün değildir. Yüksek Mahkemenin hukukun genel ilkelerine atıfta bulunduğu kararlarının temelinde, Anayasanın 2. maddesindeki hukuk devleti ilkesi yer almaktadır.
#17
SORU: Anayasaya uygunluk denetiminin kapsamı, 1982 Anayasasında nasıl düzenlenmiştir?
CEVAP: Anayasaya uygunluk denetiminin kapsamı, 1982 Anayasasının 148. maddesinin ilk fıkrasında düzenlenmiştir. Buna göre: Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler. Ancak, olağanüstü hallerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz. Görüldüğü gibi, anayasaya uygunluk denetimi, bu denetime tâbi olan normlar üzerinde şekil ve esas denetimini kapsamaktadır.
#18
SORU: Şekil denetimi ne anlama gelmektedir?
CEVAP: Bir normun şekil yönünden anayasaya uygunluk denetimi, o normun yapılmasında uyulması gereken usul kurallarına uygunluğunun denetlenmesi anlamına gelmektedir. Böyle olmakla beraber 1982 Anayasası 148. maddesinin 2. fıkrasında, adi kanunlarla anayasa değişikliklerinin yapımında izlenmesi gereken tüm yöntem kurallarının, anayasaya uygunluk denetimine tabi olmadığı anlamına gelen bir hükme yer vermektedir.
#19
SORU: Esas denetimi ne anlama gelmektedir?
CEVAP: Bir normun esas yönünden anayasaya uygunluk denetimi, o normun içeriği itibariyle anayasa kurallarına uygunluğunun araştırılmasını ifade etmektedir. Bazı anayasa hukukçuları ve kamu hukukçuları, esas yönünden denetimin ne anlama geldiğinin anlaşılmasını kolaylaştırmak amacıyla, denetime tâbi olan normun sebep, amaç ve konu unsurları yönünden ele alınabileceğini önermektedir.
#20
SORU: Sebep unsuru nasıl tanımlanmaktadır?
CEVAP: Sebep unsuru, bir kanunun yapılmasında rol oynayan faktörlerin tümünü kapsamaktadır. Anayasamız, kural olarak kanunların sebep unsurunu sınırlamamış; bunun takdirini yasama organına bırakmıştır. Böyle olmakla beraber, anayasa koyucunun istisnaen de olsa sebep unsurunu belirtmesi mümkündür. Nitekim Anayasanın 78. maddesi, seçimlerin ertelenmesini konu alan kanunları sebep unsuru yönünden sınırlamıştır.
#21
SORU: Amaç unsuru neyi ifade etmektedir?
CEVAP: Amaç unsuru, bir kamu hukuku işleminin yöneldiği nihai sonucu ifade etmektedir. Kanunlar dâhil olmak üzere, tüm kamu hukuku işlemlerinin nihai hedefi, kamu yararının tesis edilmesidir. Ne var ki, kamu yararının herkesçe kabul edilebilecek objektif bir tanımının olmaması, bir kanunun kamu yararına yönelip yönelmediğinin tespitini güçleştirmektedir. Bu güçlük karşısında kanunların kamu yararı unsurunu takdir yetkisinin yasama organına ait olduğunu kabul etmek, kamu yararını açıkça ihlal eden istisnalar hariç olmak üzere kanunları kamu yararına uygunluk yönünden denetlememek en uygun çözüm olarak görünmektedir. Aksi halde Anayasa Mahkemesinin kendi kamu yararı anlayışını yasama organına dayatması gibi bir sonuç ortaya çıkabilir ki bu tür bir sonuç, hem hukuk devleti hem de temsili demokrasiyle bağdaşmayacaktır.
#22
SORU: Konu unsuru nasıl tanımlanmaktadır?
CEVAP: Kanunun konu unsuru, o kanunun doğurduğu sonuç olarak tanımlanabilir. Anayasamız, yasama yetkisinin genelliği ilkesini kabul ederek, kanunları konu unsuru yönünden sınırlamamıştır. Bu nedenle kanun koyucu, her alanı kanunla düzenleyebilir. Şüphesiz bu, kanun koyma yetkisi üzerinde hiçbir sınırın olmadığı anlamına gelmemektedir. Kanun koyucuyu sınırlayan yegâne ölçü, kanunun anayasaya uygun olma zorunluluğudur. Bu nedenle Anayasa Mahkemesi, bir kanunun konu unsuru yönünden anayasaya uygunluğunu incelerken o kanunun anayasayla çelişen bir içeriği olup olmadığını araştırmakla yetinecektir.
#23
SORU: Kanunların anayasaya uygunluk denetimi, bu denetimin harekete geçirilmesinde izlenen yönteme göre kaça ayrılmaktadır?
CEVAP: Kanunların anayasaya uygunluk denetimi, bu denetimin harekete geçirilmesinde izlenen yönteme göre soyut norm denetimi, somut norm denetimi ve bireysel başvuru olmak üzere üçe ayrılmaktadır.
#24
SORU: Soyut norm denetimi nedir?
CEVAP: Bir normun yürürlüğe girmesini takiben, sadece anayasayla yetkili kılınan kişi ve organların, Anayasada belirlenen süre içinde harekete geçirebilecekleri, anayasaya uygunluk denetimine soyut norm denetimi adı verilmektedir. Bu denetimde bir normun anayasaya aykırılık iddiası, somut bir dava dolayısıyla değil, soyut olarak öne sürülmekte; bu nedenle, bu denetim türüne soyut norm denetimi adı verilmektedir.
#25
SORU: Soyut norm denetimini harekete geçirme yetkisi 1961 Anayasasında nasıl düzenlenmiştir?
CEVAP: 1961 Anayasasının 149. maddesinin ilk metni, soyut norm denetimini harekete geçirme -iptal davası açma- yetkisini, Cumhurbaşkanı, son milletvekili genel seçimlerinde muteber oy sayısının en az yüzde onunu alan veya Türkiye Büyük Millet Meclisinde temsilcisi bulunan siyasî partiler veya bunların meclis grupları; Yasama Meclislerinden birinin üye tamsayısının en az altıda biri tutarındaki üyelerine tanımıştır. 1961 Anayasasının 149. maddesinin, Anayasa Mahkemesine iptal davası açma yetkisini tanıdığı diğer kişi ve organlar ise, Yüksek Hâkimler Kurulu, Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay ve Üniversitelerdir.
#26
SORU: 1982 Anayasasının 150. maddesinde, soyut norm denetimini harekete geçirme yetkisi nasıl düzenlenmiştir?
CEVAP: 1982 Anayasası ise 150. maddesinde, soyut norm denetimini harekete geçirme; yani, iptal davası açma yetkisini cumhurbaşkanına, iktidar ve ana muhalefet partilerine ve TBMM üye tamsayısının beşte biri oranındaki milletvekiline tanımıştır. Anayasanın 150. maddesi incelendiğinde, bu maddeyle sadece genel koruma davasına olanak tanındığı görülmektedir. Böylece 1982 Anayasası, 1961 Anayasasının yer verdiği organ davasını sona erdirmiştir.
#27
SORU: 1961 ve 1982 Anayasalarında iptal davası yönünden ortaya çıkan farklar nelerdir?
CEVAP: Her iki Anayasa arasında iptal davası yönünden ortaya çıkan bir fark da 1961 Anayasasının şekil ve esas denetimini aynı usule tabi kılmasına karşılık, 1982 Anayasasının bu denetim türleri yönünden farklı kurallar kabul etmesidir. 1961 Anayasasının 149. maddesi, dava açma yetkisini şekil ve esas denetimi ayrımı yapmaksızın aynı kişi ve organlara tanımıştır. Oysa 1982 Anayasası, şekil bozukluğuna dayanan iptal davalarında dava açma yetkisini sadece cumhurbaşkanı ve TBMM üye tamsayısının beşte biri oranındaki milletvekiline tanımıştır. Diğer bir deyişle, iktidar ve ana muhalefet partileri şekil bozukluğu gerekçesiyle iptal davası açamayacaklardır. Şüphesiz bu, iktidar ve ana muhalefet partilerinin şekil bozukluğuna dayanan bir iptal davasını açma imkânından tümüyle yoksun oldukları anlamına gelmemektedir. Anayasa, TBMM üye tamsayısının beşte biri oranındaki milletvekiline, şekil bozukluğuna dayanan iptal davasını açma yetkisini tanıdığına göre, iktidar ve ana muhalefet partileri, iktidar veya ana muhalefet partisi sıfatıyla değil; TBMM üye tam sayısının beşte biri oranındaki milletvekilinin imzasıyla dava açabileceklerdir.
#28
SORU: Soyut norm denetiminin süresi nedir?
CEVAP: Soyut norm denetimini harekete geçirme yetkisi süre yönünden de sınırlanmıştır. 1961 Anayasasının 150. maddesi bu denetimin süresini, normun yürürlüğe girmesini takip eden 90 günle sınırlamıştır. 1982 Anayasası ise 151. maddesinde soyut norm denetimini harekete geçirme süresini 60 günle sınırlamaktadır.
#29
SORU: Somut norm denetimi nedir?
CEVAP: Görülmekte olan bir davada, o davaya uygulanacak normun anayasaya aykırı olduğu kanısıyla yapılan anayasaya uygunluk denetimine somut norm denetimi denir. Somut norm denetimi, öğretide itiraz yoluyla denetim veya def’i yoluyla denetim olarak da adlandırılmaktadır. Bunun nedeni, somut norm denetiminin, görülmekte olan bir davanın taraflarının itirazı üzerine harekete geçirilmesidir. Böyle olmakla beraber, 1961 ve 1982 Anayasaları, görülmekte olan davaya bakan mahkemenin de bu denetimi re’sen harekete geçirmesine olanak tanımıştır.
#30
SORU: Soyut ve somut norm denetimleri karşılaştırıldığında, bu denetim türleri arasında nasıl farklılıklar görülmektedir?
CEVAP: • Soyut norm denetimi, sadece anayasayla yetkili kılınan kişi ve makamlar tarafından harekete geçirilebildiği halde; somut norm denetimi, bir uyuşmazlığa taraf olan, kısacası davalı ve davacı sıfatı taşıyan herkesçe harekete geçirilebilmektedir. • Soyut norm denetimi, ancak anayasada öngörülen süre içinde harekete geçirilebildiği halde; somut norm denetimi, süre ile sınırlanmamıştır. • Soyut norm denetimi, ancak anayasada buna olanak tanıyan açık bir hükmün varlığı halinde yapılabilmektedir. Oysa somut norm denetimi, anayasanın üstünlüğü kuralının mevcut olduğu bir sistemde, anayasada buna olanak tanıyan açık bir hüküm olmasa da, içtihat yoluyla yaratılabilmektedir. • Soyut norm denetimi, özel yetkili bir mahkemenin varlığını gerektirdiği halde; somut norm denetimi, genel yetkili mahkemeler tarafından yapılabilmektedir. Ne var ki bu ilişkinin mutlak olmadığını vurgulamak gerekir. Nitekim 1961 ve 1982 Anayasaları gibi bazı anayasalar, özel yetkili mahkeme olan Anayasa Mahkemesine hem soyut norm denetimi hem de somut norm denetimi yapma yetkisi tanımıştır. • Soyut norm denetimi sonucunda verilen iptal kararı, herkes için bağlayıcı (erga omnes) nitelik taşıdığı halde; somut norm denetimi üzerine verilen kararlar taraflar için bağlayıcı (inter partes) nitelik taşımaktadır. Ne var ki bu ilişkinin de mutlak olmadığını belirtmek gerekir. Nitekim 1982 Anayasası, taraflar için bağlayıcı karar türünü ortadan kaldırmıştır.
#31
SORU: 1982 Anayasasının somut norm denetimini düzenleyen 152. maddesi dikkate alındığında, bu denetimin koşulları nasıl özetlenebilir?
CEVAP: • Görülmekte olan bir davanın varlığı • Davayı inceleyen makamın mahkeme hüviyetinde olması • Davaya uygulanacak norm • Davaya uygulanacak normun anayasaya aykırılığının ya dava mahkemesi tarafından re’sen dikkate alınması veya davanın tarafları olan davalı veya davacı tarafından anayasaya aykırılığın def’i yoluyla öne sürülmesi.
#32
SORU: Bireysel başvuru hakkı nedir?
CEVAP: Anayasaya uygunluk denetiminde uygulanan diğer yöntem, anayasa şikâyetidir. Anayasa şikâyeti, anayasal hakları ihlal edilen bireylere, Anayasa Mahkemesine başvurarak, bu ihlalin ortadan kaldırılmasını talep etme olanağı sunmaktadır. Bu yöntem, 1982 Anayasasının 148. maddesine 2010’da yapılan eklemeyle bireysel başvuru yolu olarak düzenlenmiştir.
#33
SORU:
1876 Kanun-i Esasiden bu yana Osmanlı-Türk Anayasaları incelendiğinde, hangi anayasanın yazılı ve sert anayasa koşulunu karşılamadığı söylenebilir?
CEVAP:
1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu
#34
SORU:
Hangi anayasa, Türkiye’de ilk kez kanunların anayasaya uygunluğunun yargı denetimine olanak
tanımıştır?
CEVAP:
1961 Anayasası
#35
SORU:
1961 Anayasasına göre Anayasa Mahkemesi kaç üyeden oluşmaktadır?
CEVAP:
15 asıl, 5 yedek üyeden oluşmaktadır
#36
SORU:
1982 Anayasası, anayasa hükümlerinin değiştirilmesinde adi kanunların yapımından farklı olarak hangi aşamaya yer
vermiştir?
CEVAP:
Onay aşamasına yer vermiştir
#37
SORU:
1982 Anayasası ile soyut norm denetimini harekete geçirme; yani iptal davası açma yetkisi hangi mercilere tanınmıştır?
CEVAP:
1982 Anayasası ile soyut norm denetimini harekete geçirme; yani iptal davası açma yetkisi, cumhurbaşkanına, iktidar ve ana muhalefet partilerine ve TBMM üye tamsayısının beşte biri oranındaki milletvekiline tanımıştır
#38
SORU:
1982 Anayasasının, 1961 Anayasasıyla 90 gün olarak öngörülen Anayasa Mahkemesine iptal davası açma süresini 60 güne indirmesinin nedeni nedir?
CEVAP:
Anayasaya uygunluk denetimini bir an önce harekete geçirerek, anayasanın üstünlüğü kuralının pekişmesini sağlamaktır
#39
SORU:
Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 1982 Anayasasının kaçıncı maddesi ile düzenlenmiştir?
CEVAP:
147.maddesinde düzenlenmektedir
#40
SORU:
1982 Anayasasına göre Anayasa Mahkemesi üyeleri kaç yıl için seçilirler?
CEVAP:
1982 Anayasasına göre Anayasa Mahkemesi üyeleri 12 yıl için seçilirler
#41
SORU:
Anayasa Mahkemesinin çalışma esasları, bölüm ve komisyonların oluşumu ve iş bölümü hangi mevzuat ile düzenlenir?
CEVAP:
Anayasa Mahkemesinin kendi yapacağı içtüzük ile belirlenir
#42
SORU:
Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkilerinin ne olduğu, 1982 Anayasasının kaçıncı maddesinde düzenlenmiştir?
CEVAP:
148. madde
#43
SORU:
1982 Anayasasına göre Anayasa Mahkemesi anayasa değişikliklerini hangi açıdan inceler?
CEVAP:
1982 Anayasası, anayasa değişikliklerini sadece şekil bakımından inceler ve denetler
#44
SORU:
TBMM Başkanı, Genelkurmay Başkanı ve dört Kuvvet Komutanının görevleriyle ilgili suçlarından dolayı Anayasa Mahkemesi tarafından Yüce Divan sıfatıyla yargılanabileceği hükmü hangi tarihte yapılan anayasa değişikliği ile Anayasaya eklenmiştir?
CEVAP:
2010 değişikliği ile Anayasaya eklenmiştir
#45
SORU:
1982 Anayasasına göre Cumhurbaşkanlığı kararnameleri üzerindeki anayasaya uygunluk denetimi yetkisi hangi organa tevdi edilmiştir?
CEVAP:
Anayasa Mahkemesi
#46
SORU:
Milletlerarası antlaşmaların hukuki statüsü 1982 Anayasasının kaçıncı maddesinde düzenlenmiştir?
CEVAP:
90. madde
#47
SORU:
Anayasaya uygunluk denetiminde başvurulan ölçü normlara ne ad verilmektedir?
CEVAP:
Anayasaya uygunluk denetiminde başvurulan ölçü normlara anayasallık bloku adı verilmektedir
#48
SORU:
Anayasa Mahkemesinin hukukun genel ilkelerine atıfta bulunduğu kararlarının temelinde hangi ilke yer almaktadır?
CEVAP:
Anayasanın 2. maddesindeki hukuk devleti ilkesi yer almaktadır
#49
SORU:
1982 Anayasasının Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkilerini düzenleyen 148. maddesi, Yüksek Mahkemeye kaç tür anayasaya uygunluk denetimi yapma yetkisi tanımıştır? Bunlar hangileridir?
CEVAP:
1982 Anayasasının Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkilerini düzenleyen 148. maddesi, Yüksek Mahkemeye şekil ve esas yönünden olmak üzere iki tür anayasaya uygunluk denetimi yapma yetkisi tanımıştır
#50
SORU:
Bir normun şekil yönünden anayasaya uygunluk denetimi ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
Bir normun şekil yönünden anayasaya uygunluk denetimi, o normun yapılmasında uyulması gereken usul kurallarına uygunluğunun denetlenmesi anlamına gelmektedir
#51
SORU:
Bir normun esas yönünden anayasaya uygunluk denetimi ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
Bir normun esas yönünden anayasaya uygunluk denetimi, o normun içeriği itibariyle anayasa kurallarına
uygunluğunun araştırılmasını ifade etmektedir
#52
SORU:
Soyut norm denetimi nedir?
CEVAP:
Bir normun yürürlüğe girmesini takiben, sadece anayasayla yetkili kılınan kişi ve organların, Anayasada belirlenen süre içinde harekete geçirebilecekleri, anayasaya uygunluk denetimine soyut norm denetimi adı verilmektedir
#53
SORU:
Türk hukukunda anayasaların yargı denetimine tabi tutulması hangi anayasa ile getirilmiştir?
CEVAP:
1961 Anayasası, Türkiye’de ilk kez kanunların anayasaya uygunluğunun yargı denetimine olanak tanımıştır.
#54
SORU:
Anayasa Mahkemesi kimleri görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılama yetkisine sahiptir?
CEVAP:
Anayasa Mahkemesi, Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Yüksek Hâkimler Kurulu ve Sayıştay Başkan ve Üyelerini, Cumhuriyet Başsavcısını, Baş kanun sözcüsünü, Askeri Yargıtay Başsavcısını ve kendi üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar.
#55
SORU:
Siyasi partilerin kapatılması istemiyle açılan davalarda görevli mahkeme neresidir?
CEVAP:
Siyasi partilerin kapatılması istemiyle açılan davalarda Anayasa Mahkemesini yetkilidir. Bu kuruluşların gelir ve giderlerine ilişkin denetim yetkisini de bu Mahkemeye tanımıştır.
#56
SORU:
1982 Anayasasına göre anayasanın değiştirilmesi usulü hangi yolları izler?
CEVAP:
Anayasanın değişiklik süreci teklif, görüşme ve kabul aşamalarını izler. Ayrıca anayasa hükümlerinin değiştirilmesinde adi kanunların yapımından farklı olarak onay aşamasına yer verilmiş, bu onay yetkisini Cumhurbaşkanı ve halk arasında paylaştırılmıştır.
#57
SORU:
Anayasa Mahkemesi kaç üyeden oluşmaktadır?
CEVAP:
Anayasa Mahkemesi on yedi üyeden kurulur.
#58
SORU:
Anayasa Mahkemesi üyelerini kim seçer?
CEVAP:
Türkiye Büyük Millet Meclisi; iki üyeyi Sayıştay Genel Kurulunun kendi başkan ve üyeleri arasından, her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden, bir üyeyi ise baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday içinden yapacağı gizli oylamayla seçer.
#59
SORU:
Anayasa Mahkemesi üyeleri kaç yaşında emekli olurlar?
CEVAP:
Anayasa Mahkemesi üyeleri altmış beş yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar.
#60
SORU:
Anayasa Mahkemesi üyeliği ne zaman kendiliğinden sona erer?
CEVAP:
Anayasa Mahkemesi üyeliği, bir üyenin hâkimlik mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymesi halinde kendiliğinden sona erer.
#61
SORU:
Anayasa Mahkemesi üyesinin görevini sağlık bakımından yerine getiremeyeceğinin kesin olarak anlaşılması halinde görevi sona erer mi?
CEVAP:
Anayasa Mahkemesi üyesinin görevini sağlık bakımından yerine getiremeyeceğinin kesin olarak anlaşılması halinde de, Anayasa Mahkemesi üye tam sayısının salt çoğunluğunun kararı ile sona erer.
#62
SORU:
Anayasa Mahkemesi üyeleri kaç yıl için göreve seçilirler?
CEVAP:
Anayasa Mahkemesi üyeleri on iki yıl için seçilirler.
#63
SORU:
Anayasa Mahkemesinin siyasi parti kapatma kararı alabilmesi için gerekli oy sayısı nedir?
CEVAP:
Anayasa Mahkemesinin siyasi parti davalarında kapatılmaya karar verebilmesi için beşte üç oy çokluğu şarttır.
#64
SORU:
Cumhurbaşkanlığı kararnameleri hangi dönemlerde Anayasaya aykırılık iddiasıyla görülemez?
CEVAP:
Olağanüstü hallerde ve savaş hallerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz.
#65
SORU:
Milletlerarası anlaşmaların anayasa denetimi nasıl gerçekleşmektedir?
CEVAP:
Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.
#66
SORU:
Anayasallık bloku nedir?
CEVAP:
Anayasaya uygunluk denetiminde başvurulan ölçü normlara anayasallık bloku adı verilmektedir.
#67
SORU:
Adi kanunların şekil yönünden anayasaya uygunluk denetimi nasıl yapılmaktadır?
CEVAP:
Adi kanunların şekil denetimini, bu kanunların kabulünün son oylamasında öngörülen çoğunluğa uyulup uyulmadığının araştırılmasıyla sınırlanmıştır. Anayasa Mahkemesi, adi bir kanunun şekil yönünden anayasaya uygunluğunu diğer usul kuralları yönünden denetleme yetkisine sahip değildir.
#68
SORU:
1982 Anayasasına göre soyut norm denetimine başvuru süresi kaç gündür?
CEVAP:
1982 Anayasası 151. maddesinde soyut norm denetimini harekete geçirme süresini 60 günle sınırlamaktadır.
#69
SORU:
Somut norm denetimi nedir?
CEVAP:
Görülmekte olan bir davada, o davaya uygulanacak normun anayasaya aykırı olduğu kanısıyla yapılan anayasaya uygunluk denetimine somut norm denetimi denir.
#70
SORU:
Anayasa Mahkemesi, somut norm denetimi yoluyla kendisine intikal eden anayasaya aykırılık iddiasını ne kadar zamanda karara bağlar?
CEVAP:
Anayasa Mahkemesi, somut norm denetimi yoluyla kendisine intikal eden anayasaya aykırılık iddiasını 5 ay içinde karara bağlamakla yükümlüdür.
#71
SORU:
Anayasa şikayetinin işlevi nedir?
CEVAP:
Anayasa şikâyeti, anayasal hakları ihlal edilen bireylere, Anayasa Mahkemesine başvurarak, bu ihlalin ortadan kaldırılmasını talep etme olanağı sunmaktadır.
#72
SORU:
Somut norm denetiminin koşulları nelerdir?
CEVAP:
- Görülmekte olan bir davanın varlığı
- Davayı inceleyen makamın mahkeme hüviyetinde olması
- Davaya uygulanacak norm
- Davaya uygulanacak normun anayasaya aykırılığının ya dava mahkemesi tarafından re’sen dikkate alınması veya davanın tarafları olan davalı veya davacı tarafından anayasaya aykırılığın def’i yoluyla öne sürülmesi