Engelli bireylerin bakım ve rehabilitasyonunda amaç, sahip olunan özrün ortaya çıkardığı yetersizliklerin onlar için engele dönüşmemesinin sağlanması ve bağımsız bir şekilde hayatlarını sürdürebilmeleridir.

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde özel eğitim, çeşitli nedenlerle bireysel ve gelişim özellikleri ile eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından beklenilen düzeyden anlamlı farklılık gösteren bireylerin, eğitim ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri ile bu bireylerin tüm gelişim alanlarındaki özellikleri ile akademik disiplin alanlarındaki yeterliliklerine dayalı olarak uygun ortamlarda sürdürülen eğitim olarak tanımlanmıştır.

Gereksinim duyulduğunda engelli birey dil ve konuşma terapistinden, fizyoterapistten, psikoterapistten hizmet alabilir. Hangi uzmanlardan eğitim alacağı çocuk için hazırlanacak Bireysel Eğitim Planında belirtilir.

Engelli bireyin bakım ve rehabilitasyonu için kurulan ekip, engelli bireyin özel gereksinim alanlarıyla ilişkili tamamlayıcı, iyileştirici ve geliştirici planlı çalışmalar yapacak alan uzmanlarından oluşur.

İşbirliği ilkeleri;

• İşbirliği gönüllülük esasına dayanır.
• İşbirliğinde eşitlik olmalıdır.
• İşbirliğinde ortak amaç olmalıdır.
• İşbirliğinde ortaya çıkacak ürünlerde ortak sorumluluk olmalıdır.
• İşbirliği kaynakların paylaşılmasını gerektirir.

Ekip üyelerinin birbiriyle olan işbirliğine göre farklılaşan üç tür temel ekip modeli bulunmaktadır. Bu modeller; çoklu disipliner model, disiplinler arası model ve geçişli disipliner modeldir.

Güçlü yanlar;

• Planlama ve hizmet sunma aşamaları birden fazla disiplini içerir.
• Karar almada ekip üyeleri bir arada çalışır.
• Hata ve önyargıların azalmasını sağlar.

Zayıf yanlar;

• Sunulan hizmetler bütüncül bir şekilde sunulmaz.
• Ekip üyeleri arasında uyum sağlanmayabilir.

Güçlü yanlar;

• Sunulan hizmetler, diğer disiplinler tarafından sunulan hizmetlerin desteklenmesini sağlar.
• Hizmetler bütüncül bir şekilde sunulabilir.
• Bilgi akışını bir koordinatörün sağlamasına imkan verir.

Zayıf yanlar;

• Ekip üyelerinin alan yetkinliklerini tehdit edebilir.
• Ekip üyelerinin esnek olmaması durumunda verimlilik düşebilir.
• Rollerin belirsiz olduğu durumlarda koordinatörün otokratik olmasına neden olabilir.

1. Kimlerle çalışılacak?
2. Ne tür bir işbirliği gerekli?
3. İşbirliğinden ne bekleniyor?
4. İşbirliği tatmin edici düzeyde mi?
5. Kurumsal etkenler işbirliğini ne kadar destekliyor?
6. Kişisel etkenler (beceriler, kültür) işbirliğini ne kadar destekliyor?
7. İşbirliği beklenen sonuçları veriyor mu?

• Ekibin amacını ve her bir ekip üyesinin ekibe ne katacağını belirleyin.
• Zaman çizelgesi oluşturun.
• Her bir toplantı için bir amaç belirleyin ve amaç gerçekleştirilene kadar bu amaca sadık kalın.
• İş yükünü ve sorumlulukları paylaşın.
• Uzmanlıkları paylaşın.
• Başladığınız işi bitirin.
• Başarılarınızı kutlayın ve hatalarınızı birlikte omuzlayın.
• İletişim kanallarını açık tutun.

Hizmet sunacak ekip üyeleri engelli bireyin ihtiyaçlarına göre değişiklik gösterebilir ancak genel olarak bakıldığında bu üyeler aileler, öğretmenler, engelli bireye hizmet sunacak diğer uzmanlar, paraprofesyoneller ve yöneticiler olarak sıralanabilir.

Dil ve konuşma terapisti, doktor, hemşire, engelli bakım elemanı, fizyoterapist, ergoterapist, diyetisyen, psikolog, odyolog, sosyal çalışmacı, çocuk gelişimi ve eğitimcisi olarak sıralanabilir. 

Rehabilitasyon, yetersizliği olan bireylerin yetersizlikten kaynaklanan sorunlarını en aza indirmek, işlevde bulunma düzeyini arttırmak ve topluma tam katılımını sağlamak amacıyla verilen sağaltım hizmetleridir.

Engelli bireylere verilen rehabilitasyon programında; alanında uzman kişiler tarafından verilen fiziksel alıştırma tedavisi, yardımcı cihaz uygulamaları, ev programları, aile eğitimi, el-göz koordinasyonuna ilişkin çalışmalar, uygun yardımcı aracın belirlenmesi, işitme, dil ve konuşma terapisi, yemek yeme, giyinme, oyun vb. gibi etkinlikler yer almaktadır.

Rehabilitasyon hizmetleri fiziksel yetersizliği olan, görme yetersizliği olan, işitme yetersizliği olan, dil ve konuşma yetersizliği olan, zihin yetersizliği olan, gelişimsel yetersizliği olan, sosyal-duygusal ve psikolojik sorunları olan, süreğen hastalığı olan, alkol, madde ve ilaç bağımlığı olan bireyleri ve yaşlıları kapsamaktadır.

İletişim mesaj, kaynak, alıcı, kanal ve geribildirim olmak üzere beş ögeyi içerir.

İletişim sürecine göre iletişimin aşamaları şöyle sıralanabilir;

• Kaynağın mesajı göndermesi
• Alıcının mesajı alması
• Alıcının mesajı anlaması
• Mesajın alıcıda etki yapması
• Alıcının geri bildirimi sağlamasıdır.

İletişimin amaçları şöyle sıralanabilir:

• Bilginin aktarılması ve belirsizliği gidermek,
• Duygu, düşünce ve istekleri başkalarına aktarmak,
• Sağlıklı iletişim ile toplumsal güveni sağlamak,
• İnsanın toplumsal rol ve sorumluluklarını yerine getirmek,
• Alıcıda etki ve davranış değişikliği yaratmak,
• İnsanın kendisini ve başkalarını tanımasını sağlamaktır.

İyi bir iletişimde kaynağın taşıması gereken özellikler şunlardır;

• Kaynak bilgili olmalıdır.
• Kaynak kodlama özelliğine sahip olmalıdır.
• Kaynak rolüne uygun davranmalıdır.
• Kaynak tanınmalıdır.
   

Esnek, mizah duygusuna sahip, etkili iletişim becerilerine sahip, belirsizliklere karşı tolerans gösterebilen, diğer uzmanların bilgisine saygı duyan, kendi uzmanlık bilgisinin farkında olan ve diğer ekip üyeleriyle bütünleşmiş kişiler için işbirliği içinde çalışmak daha kolaydır.

Yazılı bir bakım planı bakım elemanları arasında iletişimin bir yoludur. Bu plan bireyin karşılanması gereken ihtiyaçlarını, uygulanmasına karar verilen müdahaleleri, zaman çizelgesini ve görüşme yollarını içerir. İletişimin başarılı bir şekilde gerçekleşmesi için bu yazılı planın yeteri kadar ayrıntıyı içermesi gerekir. Ayrıca bu planların paylaşılacak kişilerin anlayabileceği şekilde yazılmış olması önemlidir.

• Ekip üyelerinin rollerini bilmemeleri
• Ailenin rolünü yerine getirmemesi
• Ekip üyeleri arasında rol dağılımın dengesizliği
• Yapılan hataların ekip üyeleri tarafından tolere edilmemesi
• Liderlik özelliğinin ve iletişim becerilerinin eksikliği
• Anlaşılır dil kullanmama ve toplantılara katılmama

• Çocuk hakkında tam ve doğru bilgi verme
• Düzenlenen toplantılara, görüşmelere katılma ve görüş bildirme
• Düzenlenen etkinliklere katılma
• İşbirliğine karşı olumlu tutum geliştirme

Öğretmen sınıfında çocukla ilgili tuttuğu gözlem kayıtlarını, gerçekleştirdiği etkinlik örneklerini, davranış gelişimlerine ilişkin topladığı verileri, ev ortamında yapılmasını istediği etkinliklerin kayıtlarını, çocuğun ev ortamında ailesiyle gerçekleştirdiği uygulamalardan elde edilen ilerlemeleri ve sonuçları toplayarak diğer bireylerle paylaşmalıdır.