Plan, planlama amaç ve hedeflerine uygun olarak kullanılacak uygulama araçlarından biridir. Dar anlamda bir işin, bir eserin gerçekleştirilmesi için uyulması tasarlanan düzen olarak tanımlanmaktadır. Plan, bir amaca erişmek için kullanılan yöntemdir. Plan, bir amacın gerçekleştirilmesi için kullanılan bir dizi adım ya da basamaktır. Plan, bir işin gerçekleştirilmesi için uyulması tasarlanan düzendir. Teknik açıdan değerlendirildiğinde ise plan, bir tasarımı gerçekleştirmek üzere belirlenen içeriğin yer aldığı ifade ve uygulama aracıdır.

Bir yapının yatay düzlemlerle olan ara kesitinden gelen bir düzlem üzerine izdüşüm şeklinde ifadesidir. Bir kent veya bölgenin, ayrıntıları ölçeğine bağlı olarak farklılaşan harita üzerindeki ifadesidir. Tanımlardaki açılımlar birbirlerine yakın olmakla birlikte plan, onu oluşturan iki özellikle birlikte açıklanmaktadır. Bunlar;

• Ulaşılması öngörülen amaç (iş, eser, proje, tasarım) ve
• Bu amaca ulaşmak için gerekli olan, kullanılan, başvurulan düzenlemelerdir (araçlar).

Kavramsal olarak belirlenen bir hedefe ulaşabilmek amacıyla, harekete geçmeden önce yapılan hazırlıklar, karar verme, seçim yapma sürecidir. Planın planlama amaç ve hedeflerine uygun olarak kullanılacak uygulama araçlarından biri olduğu düşünüldüğünde, planlamanın geleceğe yönelik olarak yapılması ve bir zaman dilimi içinde gerçekleşeceği açıktır. Kaldı ki, aralarında karşılıklı ilişkilerin mevcut olduğu bir sistemde, planlama, belirlenen amaca ulaşabilmek için, saptanmış olan hedeflere varabilmek üzere geliştirilecek kararların alınmasını ifade etmektedir. Planlama, geleceğe yönelik olarak istenilen hedeflere ulaşmak amacıyla, sistemli eylem programları hazırlama süreci olarak da tanımlanabilir.

Planlamada geleceğe yönelik olarak bir fikrin/ düşüncenin, vizyonun varlığı ve bunun nasıl uygulanacağına ilişkin bir görüşün olması zorunludur. Diğer bir deyişle planlama, kuramsal bilginin sistemli bir biçimde eyleme uygulanmasıdır. Kuramdan uygulamaya uzanan en geniş anlamı ile ele alındığı süreçte planlama kavramı, üç vazgeçilmez özellik içermektedir:

• Geleceğe yönelik bir tasarım olması,
• Belirli hedef/amaçlara ulaşmak için yapılması,
• Sistemli bir kararlar ve eylemler dizisi oluşturması.

Planlama süreci beş evrede incelenir. Bunlar;

• Sorunun (problemin) tanımlanması,
• Amaç ve hedeflerin belirlenmesi,
• Uygun araçların/stratejilerin belirlenmesi ve seçimi,
• Uygulama ile
• Değerlendirme ve geri besleme evreleridir.

Sorunun tanımlanabilmesi onun algılanmasını gerektirmektedir. Bu özelliğinden kaynaklanan belirsizlikler kavramın değişik kişiler tarafından değişik yönlerde ve farklı şekillerde algılanmasına neden olmaktadır. Örneğin, gecekondu alanları barındırdığı toplum kesimi, kent plancıları ya da yerel yönetimler açısından bir problem alanı olarak görülürken, politikacılar açısından potansiyel oy alanı olarak görülmektedir. Bununla birlikte, özellikle ekonominin üretken sektörlerine ucuz işgücü olarak da değerlendirilebilmektedir. Bu yüzden, sorunun doğru tanımlanmasının yanı sıra planlama sürecinde kimlerin bu tanımlamayı yapacağı çok önemlidir. Sorunun doğru tanımlanabilmesi, algılamaya yardımcı olmaktadır.

Amaç, gerçekleştirilmek istenen şeyi açıklayan genel ilkelerdir. Hedef ise, varılacak yer, ulaşılacak son noktadır. Amacın gerçekleştirilmesine yönelik izlenen yol ve uygulama evrelerini tanımlar. Ülkemizde planlı döneme geçişle birlikte 1963 yılından başlayarak beş yıllık dönemler için ortaya konan kalkınma amacı, saptanan ileriye dönük ilke ve tedbirlerle her yıl için belirlenen hedeflerle gerçekleştirilmeye çalışılmaktadır. Dolayısıyla hedef, bir yönelimi gösteren amacın tersine, ulaşılabilir ve ölçülebilir bir istemi ifade etmektedir. Amaç, “hava kirliliği sorununun çözüldüğü bir kent” örneğinde olduğu gibi soyut ifadelerle, hedef “kişi başına düşen yeşil alan büyüklüğünün 15 metrekare olduğu bir çevre elde etmek” gibi ölçülebilir ifadelerle açıklanmaktadır. Bu yüzden, amaçlar genel anlamda, ölçülemeyen değerleri içerirken, hedefler koşullara göre değişen ölçülebilir, ulaşılabilir değerlerle ifade edilmektedir.

Uygun araç ve stratejilerin seçiminde karşılaştırmalar ön plandadır. Amaca ulaşmak için hedeflerin gerçekleştirilmesini sağlayan araç ve stratejilerin hangi özellikleri taşıyacağı genel olarak belirlenmiş olduğundan, karşılaştırmalarla uygun olanın saptanması beklenir. İstatistiksel yöntemler, mekânsal, alansal ya da çevresel analizler, maliyet-fayda analizleri, gözlemler, anketler ya da sürdürülebilir planlama ilkeleri gibi yaklaşımlar karşılaştırmanın ve seçimin yapılmasına yardımcı olacaktır. Bununla birlikte ulusal, uluslararası norm ve standartlar ile sınırlandırıcı ölçütler bu seçimde diğer belirleyicilerdir.

Lichfield seçeneklerin değerlendirilmesi ve se- çimin yapılabilmesi için şu ölçütlerin kullanılmasını önermektedir: 

• İç tutarlılık,
• Yer seçiminde uygunluk,
• Standartlara uygunluk,
• Sorunları çözebilme durumu,
• Olabilirlik,
• Tasarlama düzeyinde durumu ve
• Esnekliktir.

İç tutarlılık; önerilen duruma ilişkin niceliksel karşılaştırmalarla belirlenir (örneğin, nüfus-işgücü arasında, nüfus-alan arasında, nüfus-sanayi işgücü arasında, nüfus-hizmet işgücü arasında vb.) Doğrudan veya dolaylı ilişkilerin incelenmesiyle, öneri tutarlılık yönünden irdelenmektedir.

Yer seçiminde uygunluk, insanın eylemler sistemi ile insanın uyumlu mekânlar sistemi arasındaki ilişkilerinde uygunluk durumunun irdelenmesidir. Yer seçiminde uygunluk pek çok sorunu ortadan kaldırmaktadır. Aksi halde, yer seçiminde uygun olmayan bir tahsis, pek çok sorunu beraberinde getirecektir.

Standartlara uygunluk; öneriyi oluşturan öğelerin standartlar yönünden irdelenmesidir. Özellikle bu standartların insan amaçlı olmasına dikkat edilmelidir.

Sorunları çözebilme durumu; önerinin sorunları ne derecede çözebileceği ve çözüm olanaklarının olup olmadığı hususunun irdelenmesidir.

Olabilirlik; önerinin mali yönden, organizasyon yönünden, yönetim bakımından vb. yönlerden olabilirliğinin irdelenmesidir.

Tasarlama düzeyinde durumu; öneri tasarım düzeyinin yaratıcılık yönünün yeterliliğinin irdelenmesidir.

Esneklik; temel ilkeler çerçevesinde kabul edilecek olası değişikliklere zaman içinde uyum gösterebilmesidir. Bu gerçekleşirken, esnekliğin ödün verme düzeyine gelmemesine dikkat edilmelidir.

Çünkü, planlama kararlarının mekân boyutunda uygulanması ile planlama sürecinin tamamlanabileceğini esas alan şehircilik gibi uygulamalı bilim dallarında planlama sürecinin uygulama-düzenleme aşamasını içermesi gerekli ve zorunludur. Aksi halde plan kararları, plan ilkeleri, plan hedefleri yazılı belgeler halinde kalacaktır. Bu yüzden, plan düşüncesi ancak uygulama ile amacına ulaşmaktadır ve planlamanın düzenleme ile bütünleşmesi esastır.

Kimi akılcı kimi akıldışı birçok sınırlayıcı/engelleyici etmenden söz edilebilir. Denetlenemeyen piyasa koşulları, farklı çıkar gruplarının tepkileri, planlama birimi içindeki sürecin belirli bölümlerinden sorumlu olan kesimler arasındaki anlaşmazlıklar, diğer kurumların planlama birimleriyle birlikte çalışmanın zorluğu vb. çok sayıdaki sınırlayıcı etmen, planlamayı zor ve sürekli olarak beklenmeyen koşulla mücadele edilen, geri beslemelerin çok sık yapıldığı bir süreç haline getirmektedir. Kimi zaman çoğulcu bir toplumda bunlar kaçınılmazdır ve bu süreçte yaşanan çelişki ve anlaşmazlıklar daha üst düzeyde bir sentezin oluşmasına katkıda bulunabilecek unsurlar olarak görülmelidir.

Ünlü kent bilimci Thomas Adams kent planlamasını, toplumsal ve iktisadi gereksinmeleri göz önünde bulundurarak kentlerin fiziksel gelişmelerinin biçimlenmesine bir yön vermekle ilgili sorunlarla uğraşan bir bilim, bir sanat ve bir uğraş alanı olarak tanımlamaktadır. 

Harvey S. Perloff’a göre kent planlaması, hem büyük metropoliten bölgelerin kapsadığı tüm kentleşmiş alanları, hem daha küçük kentsel toplulukları, hem de büyük bir kentin özeğini ilgilendiren planlama eylemlerine verilen isimdir.

J. T. Howard’a göre kent planlaması, kentsel alanların değişmesine bir yön verilmesidir. Howard, bu niteliğiyle kent planlaması eyleminin, yapıların, yolların, parkların, kamu kuruluşlarının ve kentin fizik varlığının öteki öğelerinin fizik anlamda düzenlenmesinde ve biçimlendirilmesinde daha ileri giden kimi toplumsal ve ekonomik amaçların gerçekleştirilmesine yönelmiş olduğunu da belirtmektedir.

S. F. Chapin de, kentsel alanların büyümesi ve gelişmesi için önceden saptanmış ereklere ulaşmakta kullanılan sağgörüyü (basiret), kent planlaması olarak tanımlamaktadır.

Kimi Türk kent bilimcileri de, kent plancılığını, “ulusal bir yerleşme ve kalkınma planı çerçevesi içinde bilimsel yöntemlere göre yapılan araştırmalara dayanarak, plan, program ve projelerin hazırlanmasını ve bu amaçla girişilecek çabaların gerçekleştirilmesini de kapsayan bir sanat ve çalışma alanı” olarak tanımlamaktadır.

Genel olarak planlamanın geleceğe yönelik olması, belirli amaç ve hedeflere ulaşmak için yapılması ve sistemli kararlar/eylemlere sahip olması özelliği kent planlaması için de geçerlidir. Bu nedenle, planlama gibi kent planlama da bir süreci ifade etmektedir. Bu sürecin evreleri, mekânın organizasyonu yönünde tayin edilen amaç ve bu amaca ulaşabilmek üzere;

• Amaç ve hedeflerin belirlenmesi,
• Araştırma ve çözümleme,
• Plan yapma ya da karar verme,
• Planın uygulanması olarak ifade edilmektedir.

Bir bütün olarak ele alındığında kent planlaması sürecinin evreleri, doğrusal biçimde birbirlerini izleyen adımlar olmak yerine, çevrimsel olarak birbirini izleyen ve birbirinin içine giren adımlar niteliği taşımaktadır.

Kent planlamada daha iyi kentsel çevreler için hedefler şöyle özetlenebilir: 

• Planlamada amaca yönelik seçilen hedefler, var olan duruma bakarak, kentsel işlevler için daha iyi barınma, daha iyi çalışma alanı koşulları, daha iyi dinlenme ve eğlenme olanakları, daha çok ve daha düzenli bir açık alan, daha iyi bir ulaşım, daha iyi teknik ve sosyal alt yapı vb. tüm öğelerin daha iyi bir organizasyonunun sağlanmasına yöneliktir.
• Toplumsal refah ve sağlık, dengeli yerleşme, dengeli gelişme, düzenli ortam, etkili ortam, estetik değerlendirmeler, doğanın korunması ve
  değerlendirilmesi, tarihsel, kültür, mimarlık, sanat eserlerinin ortak miras olarak korunması ve değerlendirilmesi, çevre koruma, çevre kirlenmesi, sürdürülebilir kalkınma ve gelişme genelde ortak hedefler olarak değerlendirilmektedir.
• Bu hedefler dışında ülkemizde kent planlama çalışmalarının hedefi, kent ve kentlinin bütünleşmesinin, ketlinin kentine sahip çıkmasının, yönetime katılmasının, kentlinin kentsel yaşama uyum sağlamasına yardımcı durumların yaratılmasına da yönelik olmalıdır.

Planlama alanı ve yakın çevresi ile alanın bölge veya kent bütünü içindeki konumunu belirlemek üzere analizlerin yerinde yapılan incelemeler gibi fiziksel çalışmaların yapılması kaçınılmazdır. Bu süreçte, bilimsel tekniklere ve yöntemlere dayalı, yeterli nitelikte ve kapsamda ekonomik, sosyal, kültürel, politik, tarihi, sektörel ve teknolojik araştırmalar yapılır planlamayla ilgili kurum ve kuruluşların görüş ve önerilerine de başvurulur. Elde edilen bilgiler, planlamayla ilişkileri açısından değerlendirilir ve planlamaya katkıları belirlenir. Yapılan araştırmalar, toplanan bilgiler, kurum ve kuruluş görüş ve önerileri ile yapılan değerlendirmeler, planın gerçekleştirilmesini sağlayacak uygulama araçları, kurumsal yapı ve denetim konularına dair ilkeler plan raporunda da ayrıntılı bir şekilde yer alır.

Plan kararları, araştırma, bilgi toplama ve çözümleme aşamasının değerlendirilmesi sonucu oluşmaktadır. Bu aşamada plan alternatifleriyle birlikte şekillenir ve seçenekler arasından karar verilerek seçim yapılır. Bu aşama bir sentez aşamasıdır ve değerlendirilmenin ifadesidir. Bir başka deyişle, amacın gerçekleştirilme düzeyini göstermektedir. Dolayısıyla, plan yapma ya da karar verme evresi, önerilen seçenekler arasından değerlendirme yöntemlerine başvurularak seçim yapma evresidir.

Kent planlamada plan yapma ya da karar verme evresinde yapılacak değerlendirmelerde kullanılan yöntemler kısaca şöyle açıklanabilir:

• Değerlendirmelerde yaygın olarak kullanılan Fayda-Maliyet Analizleri, ekonomik bakış açısıyla faydanın en üst düzeye çıkarılmasını ele almaktadır.
• Bir başka değerlendirme aracı, Denge Levhası Yöntemidir. Maliyet ve faydanın üretici ve tüketici için ayrı ayrı saptandığı bu yöntemin amacı, alternatifler arasındaki maliyet ve faydalardan doğan farkın ölçülmesidir.
• Plan seçiminde bir başka değerlendirme aracı, Amaçlara Erişim Matrisidir. Bu analizde maliyet ve faydalar “amaçların başarılması” deyimleri ile tanımlanmaktadır. Maliyetler, projenin gerçekleştirilmesi, bakım ve işletilmesi için kullanılan mal ve hizmetlerin değeri olarak, faydalar ise, projenin meydana getireceği ürünler ve hizmetler olarak ele alınmaktadır. Sonuçta ortaya çıkacak fayda ve maliyetler amacın başarılması açısından ölçülmektedir.

Bir kent planında, teknik anlatım şekliyle aşağıdaki temel öğelere birbirleriyle ilişkili olarak yer verilmektedir:

• Önerilen arazi kullanma biçimlerinin yeri ve niteliği: İnsanların yaşamasına özgü alanlarla ticaret ve sanayi işlevleri gibi kentsel işlevlere ayrılacak alanlar.
• Kültür ve eğlence yaşamı için gerekli alanlar: Parklar, oyun yerleri, çocuk bahçeleri, hayvanat bahçeleri, stadyumlar vb.
• Ulaşım amaçlı ayrılan alanlar: Caddeler, sokaklar, yollar, kara, deniz ve hava yollarıyla, her birine ait ulaşım yapıları, otoparklar.
• Kamu hizmetlerine ayrılmış yapılar: Okul, hastane vb. resmi yapılar.
• Kimi yerel kamu hizmetlerine ayrılmış yerler: Su, elektrik, havagazı ve kanalizasyon gibi tesisler.
• İlk beş maddede sıralananlarla ilişkili ya da değil, gecekondu temizleme ve önleme bölgeleri, parsellemenin denetim alanları ve araçları, trafik sıkışıklığının giderilmesi, uzun vadeli imar izlenceleri de kent planının birer öğesidirler.

İdare hukukuna göre bütün idari işlemlerin nihai amacı kamu yararıdır. Bu açıdan bakıldığında kent planlarının nihai amacı da kamu yararıdır. Kent planlarının hazırlanması sırasında kamu yararının korunması, tarafsızlığından şüphe duyulmayan ve tarafsızlığı sorgulanmayan plancıların temel önceliğini oluşturur. Bu öncelik, planlama sürecindeki tüm değerleri meşru bir temele oturtan ilke olarak kabul edilmektedir. İşte bu yüzden kamu yararı; bireylerin çıkarları ya da kısmi çıkarlar karşısında toplumun çıkarlarının savunulmasını ifade etmektedir. Şüphesiz bu durum, toplumun tamamının çıkarlarını temel alan, toplumsal gereksinimleri karşılayacak doğrultuda, eşitlik ilkesini gözeten bireyler üstü bütüncül bir yaklaşımla gerçekleştirilmektedir. Buna karşın, toplumun çıkarlarını
toplumu oluşturan bireylerin çıkarlarının toplamı olarak ele almak, bireylerin her birinin çıkarının önemli olduğu anlamına gelir ki bu durum planlamada kamu yararını ortadan kaldırır. Kaldı ki birey çıkarları toplamıyla toplum çıkarını oluşturmak kamu yararının özüne aykırıdır.

Plancıların ve planın temel önceliklerinden biri olan kamu yararının yanı sıra kent planlarının hazırlanması sürecinde hemen her yerde uyulması olağan ve kamu yararının oluşmasına da zemin hazırlayan bazı niteliklere sahip olması gerekmektedir:

• Genellik,
• Geniş kapsamlılık,
• Uzun süreli olma,
• Zorunluluk,
• Nesnellik,
• Açıklık,
• Esneklik.

Kent planları, kentin gelecekteki gelişmesini ana çizgileriyle gösterir, ayrıntılara inmezler. Ayrıntılar, uygulama planlarında yer almaktadır. Bununla birlikte, her belediyenin imar yönetmeliklerinde gösterilirler. Kent planları, İmar Yasasına göre;

• Nazım Planlar (Master Plan) ve
• Uygulama Planları olmak üzere ikiye ayrılmakta ve uygulamaya ilişkin ayrıntıları belirtme görevi ikincilere bırakılmaktadır.

Plan düşüncesi, ileriye doğru bakmayı içerir. Kent planları da, kentlerin geleceğini ilgilendiren, uzun dönem içindeki gelişmesini denetim altına alan, ama bununla da kalmayıp, kentlilerin ereklerine uygun olarak yönlendiren planlardır. Başka bir ifadeyle, kentlerin günlük, güncel sorunlarına çözüm aramanın ötesinde, çok daha uzun dönemde karşılaşabileceği değişim/dönüşümleri öngörmekte ve bu sürede yaşanabilecek sorunların çözümüne ilişkin geliştirilecek perspektifleri içermektedir. Yeryüzündeki teknolojik ilerlemeler ve toplumsal-ekonomik gelişmeler, özellikle hızla kentleşen ve gelişen ülkelerde, kent planlarının süresini değiştirecek ve kısaltacak etkiler yapmaktadır. 

Onaylanmış imar planlarının, kural olarak, dışına çıkılamaz. Bu planlar, herkes için uyulması zorunlu olan belgelerdir. Sadece, taşınmaz mal sahipleri, ya da bir kentte yaşayan herkes değil, planı hazırlayanlar da (belediyeler), onaylayanlar da (devlet ya da belediye) bu planlara uymak zorundadırlar. Planların kamu yararı önceliğinde belirtildiği gibi, bireyler üstü bütüncül bir yaklaşım özelliği aynı zamanda kurumlar üstü bütüncül bir yaklaşımı da zorunlu kılmaktadır. 

Herkesçe uyulması zorunlu olan kent planlarının, herkes tarafından bilinmesi kent planlarına açıklık kazandırmakla mümkün olmaktadır. Kent planlarının açıklığı, bir yandan, plan hazırlama aşamasında halkın katkısını almakla, öte yandan, onaylanmış bir kent planını, halkın bilgisine sunmakla sağlanır. Ülkemizdeki İmar Mevzuatına göre, onaylanarak kesinleşen kent planları onay tarihinden itibaren 1 ay askıda bırakılmakta ve bu süre içinde planlara itiraz edilebilmektedir. Onaylanıp kesinleşen kent planlarının, herkesin görebileceği yerlerde belli sürelerle asılmasının başlıca amacı, planı halka sunmak, tanıtmak, açıklık sağlamak ve gerektiğinde itiraz hakkı tanımaktır.

Kent planları, yerel yönetim birimlerinin yetkili organlarınca bir kez benimsendi mi, çok önemli nedenler olmadıkça artık değiştirilmelerine olanak tanınmaması gerekir. Yoksa türlü nedenlerle, planların yozlaştırılmasının önüne geçilemez. Bunun içindir ki, imar planlarında değişiklik yapılması güç koşullara, karmaşık işlemlere bağlanmaktadır. Kent planlarının katılığı, gerçekte, taşınmaz mal iyeliği ve ekonomik yaşamdaki istikrarın vazgeçilmez koşuludur. Planların değiştirilmesindeki bu katılığa karşın, kent planların kutsal kitaplar gibi değişmez varsaymak; ekonomik ve toplumsal yönden ve teknolojik ilerlemeler açısından hızlı bir değişme içinde bulunan toplumların kentlerinin gerçek yapısına aykırı düşer. Dolayısıyla kent planlarının, ne hiç değiştirilemeyecek biçimde hazırlanmış katı belgeler, ne de sık sık değiştirilerek, gerekçesiz bir biçimde bireylerin ya da kurumların isteğine göre değiştirilebilen belgeler olduğu söylenebilir.

Dar anlamda bir işin, bir eserin gerçekleştirilmesi
için uyulması tasarlanan düzen olarak plan,
amacına göre ya da teknik ve genel anlamına göre
içeriği bakımından farklı ifade edilebilmektedir.
İçeriğe bağlı olarak;
Plan, bir amaca erişmek için kullanılan yöntemdir.
Plan, bir amacın gerçekleştirilmesi için kullanılan
bir dizi adım ya da basamaktır.
Plan, bir işin gerçekleştirilmesi için uyulması
tasarlanan düzendir:
• Zaman ve yer gösteren tablolardır
• Eylem ve düzenleme şemalarıdır
• Konu, zaman yer arasındaki ilişkileri ifade
eden programlardır.
Teknik açıdan değerlendirildiğinde ise plan, bir
tasarımı gerçekleştirmek üzere belirlenen içeriğin
yer aldığı ifade ve uygulama aracıdır.

Bir yapının yataydüzlemlerle olan ara kesitinden
gelen bir düzlem üzerine izdüşüm şeklinde ifadesidir.
Bir kent veya bölgenin, ayrıntıları ölçeğine bağlı
olarak farklılaşan harita üzerindeki ifadesidir.

Kavramsal olarak belirlenen bir hedefe
ulaşabilmek amacıyla, harekete geçmeden önce yapılan
hazırlıklar, karar verme, seçim yapma sürecidir.
Planın planlama amaç ve hedeflerine uygun
olarak kullanılacak uygulama araçlarından biri olduğu
düşünüldüğünde, planlamanın geleceğe yönelik
olarak yapılması ve bir zaman dilimi içinde
gerçekleşeceği açıktır. Kaldı ki, aralarında karşılıklı
ilişkilerin mevcut olduğu bir sistemde, planlama,
belirlenen amaca ulaşabilmek için, saptanmış olan
hedeflere varabilmek üzere geliştirilecek kararların
alınmasını ifade etmektedir. Planlama, geleceğe yönelik
olarak istenilen hedeflere ulaşmak amacıyla,
sistemli eylem programları hazırlama süreci olarak
da tanımlanabilir.

planlama kavramı, üç vazgeçilmez
özellik içermektedir;
• Geleceğe yönelik bir tasarım olması,
• Belirli hedef/amaçlara ulaşmak için yapılması,
• Sistemli bir kararlar ve eylemler dizisi
oluşturması.

planlama süreci 5 evrede incelenecektir.
Bunlar;
1. Sorunun (Problemin) Tanımlanması
2. Amaç ve Hedeflerin Belirlenmesi
3. Uygun Araçların/Stratejilerin Belirlenmesi
ve Seçimi
4. Uygulama
5. Değerlendirme ve Geri Besleme,
evreleridir.

Kent planlama, doğal çevre ile insan müdahalesiyle biçimlenen yapılaşmış çevre arasında denge ve uyum sağlamayı amaçlayan çabalar olarak değerlendirilebilir.

Bu sürecin evreleri, mekânın organizasyonu yönünde tayin edilen amaç ve bu amaca ulaşabilmek üzere:
• Amaç ve Hedeflerin Belirlenmesi,
• Araştırma ve Çözümleme,
• Plan Yapma ya da Karar Verme,
• Planın Uygulanması
olarak ifade edilmektedir.

Bir kent planında, teknik anlatım şekliyle aşağıdaki
temel öğelere birbirleriyle ilişkili olarak yer
verilmektedir:
1. Önerilen arazi kullanma biçimlerinin yeri
ve niteliği: İnsanların yaşamasına özgü alanlarla
ticaret ve sanayi işlevleri gibi kentsel işlevlere
ayrılacak alanlar.
2. Kültür ve eğlence yaşamı için gerekli alanlar:
Parklar, oyun yerleri, çocuk bahçeleri,
hayvanat bahçeleri, stadyumlar vb.
3. Ulaşım amaçlı ayrılan alanlar: Caddeler, sokaklar,
yollar, kara, deniz ve hava yollarıyla,
her birine ait ulaşım yapıları, otoparklar.
4. Kamu hizmetlerine ayrılmış yapılar: Okul,
hastane vb. resmi yapılar.
5. Kimi yerel kamu hizmetlerine ayrılmış yerler:
Su, elektrik, havagazı ve kanalizasyon
gibi tesisler.
6. İlk beş maddede sıralananlarla ilişkili ya
da değil, gecekondu temizleme ve önleme
bölgeleri, parsellemenin denetim alanları
ve araçları, trafik sıkışıklığının giderilmesi,
uzun vadeli imar izlenceleri de kent planının
birer öğesidirler.

Kamu yararı, bireylerin çıkarları ya da kısmi çıkarlar karşısında toplumun tamamının çıkarlarının bütüncül bir yaklaşımla korunmasıdır.

Kent planları, kentin gelecekteki gelişmesini ana
çizgileriyle gösterir, ayrıntılara inmezler. Ayrıntılar,
uygulama planlarında yer almaktadır. Bununla birlikte,
her belediyenin imar yönetmeliklerinde gösterilirler.
Kent planları, İmar Yasasına göre, Nazım
Planlar (Master Plan) ve Uygulama Planları olmak
üzere ikiye ayrılmakta ve uygulamaya ilişkin ayrıntıları
belirtme görevi ikincilere bırakılmaktadır.

Kent planları, kentin yalnız fiziksel gelişmesi,
yani toprak kullanışını değil, aynı zamanda kent
bütününün toplumsal ve ekonomik sorunlarını
da kapsamaktadır. Dolayısıyla, kentin fiziksel
gelişmesi toplumsal ve ekonomik gelişmeyle etkileşim
içinde gerçekleşmektedir.

Plan düşüncesi, ileriye doğru bakmayı içerir.
Kent planları da, kentlerin geleceğini ilgilendiren,
uzun dönem içindeki gelişmesini denetim altına
alan, ama bununla da kalmayıp, kentlilerin ereklerine
uygun olarak yönlendiren planlardır. Başka
bir ifadeyle, kentlerin günlük, güncel sorunlarına
çözüm aramanın ötesinde, çok daha uzun
dönemde karşılaşabileceği değişim/dönüşümleri
öngörmekte ve bu sürede yaşanabilecek sorunların
çözümüne ilişkin geliştirilecek perspektifleri
içermektedir.

Onaylanmış imar planlarının, kural olarak,
dışına çıkılamaz. Bu planlar, herkes için uyulması
zorunlu olan belgelerdir. Sadece, taşınmaz mal
sahipleri, ya da bir kentte yaşayan herkes değil,
planı hazırlayanlar da (belediyeler), onaylayanlar
da (devlet ya da belediye) bu planlara uymak zorundadırlar.
Planların kamu yararı önceliğinde belirtildiği
gibi, bireyler üstü bütüncül bir yaklaşım
özelliği aynı zamanda kurumlar üstü bütüncül bir
yaklaşımı da zorunlu kılmaktadır.

Kent planlarının nesnelliği, herkese eşitlik ve
adalet ilkelerine uygun olarak uygulanması ve
yine bu ilkeler çerçevesinde hazırlanması ile gerçekleşmektedir. Belli kişileri ve kümeleri öteki
kişi ve kümelerin aleyhine koruyan, onların yararlarını
gözeten kent planları nesnel değil, öznel nitelikli planlar olur. Planların öznel olduğu, yani kent planlarının nesnellikten uzaklaştığı durumlarda kamu yararı da ortadan kalkmaktadır.

Herkesçe uyulması zorunlu olan kent planlarının,
herkes tarafından bilinmesi kent planlarına
açıklık kazandırmakla mümkün olmaktadır. Kent
planlarının açıklığı, bir yandan, plan hazırlama
aşamasında halkın katkısını almakla, öte yandan,
onaylanmış bir kent planını, halkın bilgisine sunmakla
sağlanır.

Kent planları, yerel yönetim birimlerinin
yetkili organlarınca bir kez benimsendi mi, çok
önemli nedenler olmadıkça artık değiştirilmelerine
olanak tanınmaması gerekir. Yoksa türlü
nedenlerle, planların yozlaştırılmasının önüne geçilemez.
Bunun içindir ki, imar planlarında değişiklik
yapılması güç koşullara, karmaşık işlemlere
bağlanmaktadır. Kent planlarının katılığı, gerçekte,
taşınmaz mal iyeliği ve ekonomik yaşamdaki
istikrarın vazgeçilmez koşuludur. Planların değiştirilmesindeki bu katılığa karşın, kent planların
kutsal kitaplar gibi değişmez varsaymak; ekonomik
ve toplumsal yönden ve teknolojik ilerlemeler
açısından hızlı bir değişme içinde bulunan
toplumların kentlerinin gerçek yapısına aykırı
düşer. Dolayısıyla kent planlarının, ne hiç değiştirilemeyecek biçimde hazırlanmış katı belgeler,
ne de sık sık değiştirilerek, gerekçesiz bir biçimde
bireylerin ya da kurumların isteğine göre değiştirilebilen
belgeler olduğu söylenebilir.

Ülkemizdeki İmar Mevzuatına göre, onaylanarak kesinleşen kent planları onay tarihinden itibaren 1 ay askıda bırakılmakta ve bu süre içinde planlara itiraz edilebilmektedir

Türkiye’de 1933 tarihli bir yasa, planlara yönelik nüfus tahminlerini 50 yıl için yapmayı önerirken, bugün, imar planlarının düzenleme biçimini gösteren bir yönetmelik, bu
süreyi 20 yıla indirmiş bulunmaktadır.

Uygulama aşaması, 3194 sayılı İmar Kanununun
İmar Planları ile ilgili esaslarına göre gerçekleştirilmelidir

Lichfield'e göre kent planları hazırlanırken kullanılması gereken ölçütler iç tutarlılık, yer seçiminde uygunluk, standartlara uygunluk, sorunları çözebilme durumu, olabilirlik, tasarlama düzeyinde durumu ve esnekliktir.