Ses dalgalarının kulağa ulaşmasıyla beyne çeşitli iletiler gitmesi sonucu işitme yetisi kazanıl­maktadır. İşitmek, uygun koşullar altında, kendili­ğinden gelişir.

Dinlemek ise etkin bir süreçtir. Karmaşık bir niteliğe sahip olan dinleme, odaklanılmayı gerek­tiren hem düşünsel hem de duygusal bir süreçtir. Dinleme, çevredeki varlıklara, olaylara, farklı kav­ramlarla durumlara ilişkin iletileri anlam­landırma sürecinin temel edimlerinden biridir. Dinlemek; iletişimde bulunulanların sesine, sözcük seçimine, tonlamasına, hızına ve beden diline karşı duyarlı olunmasını gerektirir.

Dinleme süreci, iletiyi anlamak için art arda gelerek birbirini tamamlayan eylemler bütünüdür.

Seslerin kulağa ulaşması, işitme; seslere dikkatle yönelerek onları ileti olarak seçme, dikkat etme; anlamlandırılan iletiyi yorumlama, anlamlandırma; iletiye ilişkin belli bir iz oluşturma, anımsama; son olarak da iletiyi cevaplandırma, tepki verme olarak sıralanabilir. Her dinlemede ilk üç aşama (işitme, dikkat etme, anlamlandırma) birbirini izler.

Alınan iletiyle ilgili, geri bildirimde bu­lunmak için çaba harcanan dinlemedir. Etkin dinleme, kişinin kendisinin söyleyeceklerini dü­şünmeyi bırakıp konuşmacının sözlerine yoğunlaşarak ile­tiyi anlamasını gerektirir.

Etkin dinleme;

• iletişim becerilerinin geliştirmesini,
• konuşanın sadece sözcüklerini duymayı değil, sözcüklerin derin anlamına ulaşılmasını,
• iletişim boyunca doğal, önyargısız ve iletişim odaklı olunmasını,
• dış etkenlere karşın, dikkatin dağılmamasını,
• konuşmacıyla dinleyicinin birbirlerini anlamasını sağlayarak iletişimin etkisini artırır.

Etkin dinleme aşağıdaki becerilerle yönlendirilir:

• Beden dilini kullanma,
• Özetleme,
• Netleştirme,
• Yargılamadan uzak durma,
• Olumlu yaklaşma,
• Sorumluluk alma.

İletinin içeriğini anlamakla kalma­yarak iletinin taşıdığı olası yan anlamları da ortaya çıkarabilecek açıklayıcı karşılıklar verebilmek, netleş­tirmenin en temel yoludur.

Netleştirme ilkeleri şunlardır:

• Söz kesme!
• Az konuş, çok dinle!
• Anlaşılanların dogruluğunu denetle!
• Yanlışları düzelt!
• Belirsizlikleri gider!

Konuşma, düzenli devi­nimlerle konuşma organ­ları tarafından sesin söze dönüştürülerek iletilerin aktarıldığı, insana özgü ya­ratıcı bir yetenektir.

Konuşmanın boyutları;

• Konuşma için, öncelikle fizyolojik özelliklerin tam olması gerekir. Bunlar, insanın bedeniyle ilgili­dir.
• Konuşma, psikolojik özellikler de taşır. Bu özellikler, uyaran (ileti) ile tepki (geri bildirim) sürecinde kendini gösterir.
• Konuşma eyleminden söz edilebilmesi için, en az iki kişi gereklidir. Dolayısıyla konuşma, toplumsal özellikler de taşır.

Etkili ve doğru konuşmanın bile­şenleri şu başlıklar altında sıralanabilir:

• Ses tonu
• Vurgu
• Konuşmanın hızı
• Sesin yoğunluğu
• Hoşbeş etmek
• Bilgi edinmek
• Ayrıntıları öğrenmek
• Bireysel izlenmimleri paylaşmak
• Sürekli görüşmek

Konuşmaya başlamak için şu noktalara dikkat etmek yararlı olacaktır:

• Kendiniz olun,
• Rahat davranın,
• Yılmayın

Soru sormak, iletişime sürerlik kazandırmanın temel yollarından biridir. Konuşmalarda;

• örnek verilmesi,
• konunun pekiştirilmesi,
• anlatılanların özetlenmesi,
• konunun netleştirilmesi,
• eksikliklerin tamamlanması için sorular yöneltilebilir.

Türkçe’de kullanılan soru sözcükleri şunlardır:

• Ne?
• Kim?
• Nerede?
• Neden?
• Ne zaman?
• Nasıl?

apalı ve açık uçlu soruların yanı sıra dört ayrı soru türü sıralayan kaynaklar da bulunmaktadır. Bu soru türleri şunlardır:

• Açıklama/Netleştirme soruları
• Yansıtma soruları
• Yorumlama soruları
• Hedef soruları

Açık sorular, daha çok bilgi için kullanılmaktadır.

Açıklama/Netleştirme soruları ayrıntılar için kullanılmaktadır.

Kapalı sorular, kesin bilgi ya da evet/hayır cevabı için kullanılmaktadır.

Hedef sorular, belli bir kişinin cevabı için kullanılmaktadır.