aof.sorular.net
Çağdaş Türk Dünyası
ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI Dersi KIRGIZİSTAN CUMHURİYETİ soru cevapları
ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI Dersi KIRGIZİSTAN CUMHURİYETİ soru cevapları:
Toplam 47 Soru & Cevap#1
SORU: Askar Akayev’den sonraki siyasi süreç nasıl gelişti?
CEVAP: Kırgızistan’daki muhalefet Roza Otunbayeva, Almazbek Atambayev ve Kurmanbek Bakiyev liderliğinde 2004 yılında toplanmaya başlamıştı. El Birimdigi (Halk Birliği) adını alan muhalefet hareketi seçimlere girdi. Ancak Akayev’in politik oyunları neticesinde sadece altı milletvekilliği alabildi. Bunun üzerine Bakiyev’in seçim bölgesi güney Kırgızistan’da isyan hareketleri başladı. Bakiyev, güneydeki valilikleri ve diğer devlet kurumlarını ele geçirdiğini duyurdu. İsyan hareketi başkent Bişkek’e ulaştı ve Akayev 24 Mart 2005’te ülkeyi terk ederek Rusya’ya kaçtı. Bu olaydan sonra yapılan seçimlerde Akayev’in yerine muhalefet lideri Kurmanbek Bakiyev cumhurbaşkanı oldu. Ancak Bakiyev de mevcut sistemi değiştirmeye muvaffak olamadı. Hatta kendisi yolsuzluk sistemine dâhil oldu. Buna karşın ülke ekonomisi kötüye gidiyor ve halkın yoksulluğu artıyordu. Özellikle Bakiyev’in oğlu hakkında büyük yolsuzluk ve haksız kazanç iddiaları çoğalmıştı. Tüm dünyayı etkisi altına alan 2008 global krizi, doğal kaynaklardan mahrum Kırgızistan’ı çok kötü etkiledi. Bakiyev, çeşitli politik yöntemlerle cumhurbaşkanlığının gücünü arttırdı ve seçim sistemini muhalefet aleyhine işleyen bir biçime dönüştürdü. Kırgızistan’da 2007 yılında yapılan seçimlerde Bakiyev parlamentodaki doksan milletvekilliğinden yetmiş birini kazandı. Muhalefet sadece 19 sandalye ile azınlıkta kaldı. Kırgızistan’ın Rusya ile ilişkileri de bozulmuş, hayat pahalılığı artmıştı. Bu gelişmeler 2010 yılında yeni bir devrimin fitilini ateşledi. Başkent Bişkek’te büyük çaplı halk gösterileri ve isyan hareketleri başgösterdi. Yüzlerce kişinin hayatını kaybettiği olaylar sonucunda Cumhurbaşkanlığı Sarayı isyancıların kontrolüne geçti. Cumhurbaşkanı Bakiyev, Belarus’a kaçtı. Ülkede geçici hükûmetin başına Roza Otunbayeva geçti. Son olarak, 2011 sonunda yapılan seçimlerde Almazbek Atambayev cumhurbaşkanı oldu. Günümüzde de aynı görevi sürdürmektedir.
#2
SORU: Kırgız adı nereden gelmektedir?
CEVAP: Kırgız adının anlamı da diğer pek çok halk adı gibi belirsizdir. Birçok araştırmacı değişik açıklamalar ortaya koymaya çalışmıştır. Bu açıklamaların birçoğundaki ortak nokta kırk sözcüğüdür. Buna göre Kırgız adı kırk kız, kırk ız ya da kırk yüz sözcüklerinin birleşiminden ortaya çıkmıştır. Ayrıca Kırgız halk adı kırk oğuz, kırk er, kırk boy, kır gez ve kırıg (kırmızı renk) sözcükleri ile de ilişkilendirilmiştir. Bunlar arasında Kırgızların kırk boydan oluştuğu ve bu yüzden de Kırgız adını aldığı yönündeki açıklama en çok kabul görenler arasındadır. Fakat araştırmacıların hemfikir olduğu tek bir açıklama mevcut değildir (İman, 1998). Günümüzde bağımsız Kırgızistan bayrağında yer alan güneşin etrafındaki kırk ışık hüzmesi kırk Kırgız boyunu temsil etmektedir. Kırgız adından Çin, Bizans ve Arap kaynaklarında bahsedilmiştir. Reşid Rahmeti Arat’a göre Çinliler, VI. yüzyılın sonlarında Kırgızları Hakas adıyla anıyordu. Çin kaynaklarına göre Baykal gölü ve Doğu Türkistan arasında bir devlet kurmuş olan bu halk sarı saçlı, mavi gözlü ve uzun boyluydu. Benzeri bilgiler İslam kaynaklarında da mevcuttur.
#3
SORU: Askar Akayev neden istifa etmek zorunda kaldı?
CEVAP: Güneydeki siyasi hâkimiyeti dağıtmak amacıyla 1991 yılında Oş’tan ayrılarak kurulan Celalabad ilinde büyük bir yolsuzluk şebekesi ortaya çıkarıldı. Celalabad valisi bölgedeki hemen her kadroya akrabalarını ve tanıdıklarını tayin etmişti. Ayrıca zimmetine para geçirmekle suçlanıyordu. Bu ve bunun gibi olaylar Akayev’e olan desteğin gittikçe azalmasına neden oldu. Akayev de yolsuzluk iddialarının merkezinde yer alıyordu. Cumhurbaşkanı, zaten bir hayli geniş olan yetkilerini arttırarak söz konusu suçlamalardan kurtulmayı planladı. Ancak başarısız yönetimi ve ülkeyi bir türlü ekonomik sıkıntılardan kurtaramaması nedeniyle halk Akayev’in istifa etmesi için gösteriler düzenliyordu. Ukrayna ve Gürcistan’da meydana gelen “renkli devrimler” Kırgız halkına da ilham kaynağı oldu ve Askar Akayev 2005 yılında istifa etmek zorunda kaldı.
#4
SORU: Kırgızistan’ın ilk cumhurbaşkanı kimdi?
CEVAP: Üst Sovyet, ülkenin adını “Kırgızistan” olarak değiştirdi, 20 Kasım 1990’da ilan edilen egemenliğin sınırlarının genişletilmesi çalışmaları yapıldı, resmî dilin Kırgızca olması için girişimler başlatıldı. Hatta Komünist Parti’nin faaliyetleri kısıtlanmaya çalışıldı. Kırgızistan İç İşleri Bakanlığı 1991’de yaptığı bir açıklamayla Komünist Parti faaliyetlerinin bakanlık dâhilinde yasaklandığını bildirdi. Bu arada Moskova’da Gorbaçov’a karşı Ağustos 1991 darbe teşebbüsü yapıldı. Kırgızistan darbenin hemen ardından kınama mesajı yayınladı ve demokrasiden yana olduğunu bir kez daha vurgulamış oldu. Hemen hemen aynı günlerde de cumhurbaşkanı Akayev, Kırgızistan’ın bağımsızlığı için çalışmalar yürütüyordu. Sonunda 31 Ağustos 1991’de Kırgızistan bağımsızlığını ilan etti. Ardından Ekim 1991’de yapılan seçimlerde Akayev % 95 oy alarak bağımsız Kırgızistan’ın ilk cumhurbaşkanı seçildi.
#5
SORU: Kırgızistan’ın önemli yazarları kimlerdir?
CEVAP: Sovyetler Birliği döneminden önce Kırgız dilinde yazdıkları eserleri günümüze kadar ulaşan yazarlar arasında Moldo Niyaz, Togolak Moldo, Moldo Kılıç, Osmonali Sıdıkov, Aldaş Moldo, Belek Soltonoyev gibi isimler sayılabilir. Söz konusu yazarlar daha çok halk şiiri tarzındaki eserlerini yayınlamışlardır. Sıdıkov ve Soltonoyev ise ilk Kırgız tarihçiler arasında sayılmaktadır. Ayrıca İshak Moldo’nun (Şaybekov) şiir biçiminde kaleme aldığı Zilzile ve Şabdan Koşogu adlı eserleri Kırgız edebiyat tarihi için önemli eserler arasındadır.
#6
SORU: Kırgızistan ekonomisinin temel etkenleri nelerdir?
CEVAP: Kırgızistan ekonomisi tarım ve madencilik sektörlerinde güçlü görünmektedir. Bunların yanında inşaat, elektrik enerjisi üretimi ve ulaştırma gibi alanlarda da büyüme gözlemlenmektedir. Ekonomide bir diğer önemli kalem yurtdışında çalışan Kırgız işçilerinin gönderdiği paralardır. Çoğu Rusya’da olmak üzere 600 ila 800 bin Kırgız’ın yurtdışında çalıştığı ve ailesine para gönderdiği tahmin edilmektedir. Söz konusu para transferi bir hayli büyük bir yekûn tutmaktadır. Ülke GSYİH’nın yaklaşık yarısı kadar para transferi yapıldığı belirtilmektedir. Yurtdışında çalışan işçilerin gönderdiği paralar genelde kayıtdışı olmaktadır. O yüzden kesin bir miktar vermek mümkün değildir. Artık binlerce dükkânın yer aldığı devasa pazarlar da bir diğer kayıtdışı ekonomik faaliyet alanıdır. Günlük perakende ticaret bu pazarlarda yapılmaktadır. Bunların yanında uyuşturucu ticareti ve kıymetli maden kaçakçılığı gibi yasadışı faaliyetler de kayıtdışı ekonomiyi büyütmektedir. Aslına bakılırsa Kırgızistan ekonomisini ayakta tutan en önemli etkenlerden biri bu kayıtdışı ekonomik faaliyetlerdir. Ancak bu gelirlerden devlet istifade edemediği için söz konusu gelirler yatırıma dönüşememekte, ülke ekonomisinin büyümesine doğrudan katkı sağlayamamaktadır.
#7
SORU: Kırgızların geleneksel toplum yapısı nasıl şekillenmiştir?
CEVAP: Geleneksel Kırgız toplumsal yapısı, diğer geleneksel Orta Çağ toplumlarının birçoğunda olduğu gibi soyluluk esasına göre belirleniyordu. Toplum iki ana sınıfa ayrılmıştı: • İdareci konumundaki soylular ve • İdare edilen halk. Kırgız boylarının başında bulunan beyler manap unvanını taşıyordu. Manaplık kurumu Kazaklardaki sultanlık ile hemen hemen aynı özelliklere sahipti. Halk arasında manaplara büyük saygı gösterilirdi. Örneğin bir manabın bulunduğu bir mecliste izinsiz konuşulmaz, manabın çadırının önünden at sırtında geçilmezdi.
#8
SORU: Kırgız eğitim sistemi nasıl kurgulanmıştır?
CEVAP: Kırgızistan eğitim sisteminden sorumlu en üst düzey kurum Eğitim ve Bilim Bakanlığı’dır. Cumhurbaşkanı tarafından atanan Eğitim Bakanı tarafından yönetilen bakanlığın görevleri arasında eğitim politikasının tespiti, hazırlanması ve uygulanması, eğitim stratejilerinin belirlenmesi, tüm vatandaşların eğitim hakkından eşit ve serbestçe yararlanmasının sağlanması, ders programlarının belirlenmesi, öğretmenlerin atanması, sınavların düzenlenmesi, okulların denetlenmesi ve uluslararası işbirliği imkânlarının araştırılması sayılabilir. Eğitim ve Bilim Bakanlığı ayrıca okul öncesi eğitimden üniversiteye kadar tüm eğitim kurumlarının idaresinden de sorumludur. Bu eğitim kurumlarıyla ilgili bütçe ve harcamaları hükûmet adına Eğitim Bakanlığı yapar.
#9
SORU: Kırgızistan coğrafyasında öne çıkan yerler nelerdir?
CEVAP: zistan coğrafyasında öne çıkan yerler nelerdir? Cevap: Dağ zengini Kırgızistan ayrıca su kaynakları yönünden de ön plana çıkmaktadır. Ülkede yaklaşık 2 bin akarsu ve yine 2 binin üzerinde irili ufaklı göl vardır. Bu göller arasında Issık Köl ve Son Köl ünlü İpek Yolu güzergâhında oldukları için tarihî bir öneme de sahiptir. Yaklaşık 1.600 metre yükseklikte volkanik bir dağ gölü olan Issık Köl, kışın bile donmadığı için ıssık (sıcak) olarak adlandırılmıştır. Ayrıca, Issık Köl dünyadaki en büyük ikinci dağ gölüdür.
#10
SORU: Kırgızistan maden sektöründe ne durumdadır?
CEVAP: Kırgızistan’ın en önemli ihraç ürünü altındır. Tien Şan dağlarındaki Kumtor altın madeninin 1997 yılında faaliyete geçmesiyle birlikte altın üretimi toplam sanayi üretiminin % 40’ına ulaşmıştır. Ancak, madenin üretim hacmi gittikçe azalmaktadır. Maden Kanadalı bir firma tarafından işletilmektedir. Günümüze kadar madenden yaklaşık 225 ton altın çıkarılmıştır. Kumtor madeninden 2009 yılında 16.3 ton altın elde edilmiştir. Altın dışında diğer madencilik alanları pek gelişmemiştir. Uranyum madenciliği verim düşüklüğü nedeniyle durmuş bulunmaktadır. Petrol ve doğalgaz üretimi ise gözardı edilebilecek düzeylerde seyretmektedir.
#11
SORU: Orhun Abidelerinde Kırgızlar nasıl anlatılmaktadır?
CEVAP: Orhun abidelerine göre Kırgızlar yukarı Yenisey’de Kem ve Kemçik civarında, Kögmen dağlarının kuzeyinde yaşayan bir halktı. Göktürklerden sonra Orhun ve Yenisey kültürünün mirasçısı olarak ortaya çıkan Uygur Kağanlığı 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılmıştır. Daha sonra X. (bir kısım araştırmacılara göre ise XIII.) yüzyılda Doğu Türkistan’a ve bugünkü Kırgızistan’a yönelen Kırgızlar burada yaşamakta olan Kıpçak boylarıyla karışarak günümüzdeki Kırgız halkını meydana getirmişlerdir.
#12
SORU: Dağlık ve ormanlık arazileri nedeniyle Orta Asya’nın İsviçresi olarak tanımlanan ülke hangisidir?
CEVAP: Ülkenin yarısından fazlasını dağlık alanlar oluşturur. Dağlık coğrafyası ve suyu bol, ormanlık alanları nedeniyle dağcılık ve doğa turizminin önemli merkezlerinden biri olan Kırgızistan, Orta Asya’nın İsviçre’si olarak tanımlanmaktadır. Kırgızistan’da yüksekliği 7 bin metreden fazla iki, 4 bin metrenin üzerinde yirmi beş dağ vardır. Bu nedenle ekilebilir, tarıma elverişli alanlar toplam yüzölçümün ancak % 8’ini oluşturmaktadır.
#13
SORU: Kırgızistan hangi ülkelere komşudur?
CEVAP: Kırgızistan, 1991 yılında bağımsızlığını kazanan Orta Asya Türk cumhuriyetlerinden biridir. Kırgızistan, adından da anlaşılacağı üzere en eski Türk halklarından biri olan Kırgızların ülkesidir. Doğusunda Çin, güneyinde Tacikistan ve Çin, batısında Özbekistan ve kuzeyinde Kazakistan yer almaktadır. Yüzölçümü yaklaşık 200.000 km2 olan ülke, Türkiye’nin dörtte biri büyüklüğündedir.
#14
SORU: Kırgızlar hangi boylara ayrılmaktadır?
CEVAP: Kırgızlar da diğer göçebe halklar gibi boy esasına dayalı bir toplumsal yapıya sahiptir. Kırgız boyları, yine göçebe toplum yapısına uygun olarak, iki ana gruba ayrılmaktadır: • İlk grup Otuz Uul (oğul) • İkinci grup ise İçkilik (iç) olarak adlandırılır. İlk grubun adı Kırgız şecere geleneğinden gelmektedir. Buna göre Kırgız halkı kırk oğuldan türemiştir. Otuz oğuldan kuzeydeki Kırgızlar, on oğulun soyundan ise İçkilik Kırgızları gelmektedir. Otuz Uul (ya da Arkalık) grubu ayrıca kendi içinde yine iki boy grubuna ayrılmaktadır. Bunlar; • On (sağ) Kanat ve • Sol Kanat adlarını alırlar. Otuz Uul boy grubu ayrıca Arkalık adıyla da anılmaktadır. İçkilik, içte kalan; Arkalık ise sırt ya da dağ bölgesinde yaşayan Kırgızlar anlamındadır. Arkalık boylarının tarihî yaşam bölgeleri orta ve kuzey Kırgızistan, İçkilik boylarının ise Fergana vadisi ve doğu Pamirlerdir.
#15
SORU: Kırgızistan’ın idari yapısı nasıldır?
CEVAP: Kırgızistan idari olarak; • Oblast adı verilen yedi il ve • İl statüsündeki iki kente (Bişkek ve Oş) bölünmüştür. Bu iller Çüy, Issık Köl, Talas, Narın, Celalabad, Oş ve Batken’dir. Ülke, doğu-batı doğrultusunda uzanan dağlarla kuzey ve güney olarak ikiye bölünmüş durumdadır. Bu dağların arasından akan Narın ve Kara Darya ırmakları batıdaki Fergana vadisine doğru akarak az da olsa tarıma elverişli vadiler oluşturur. Başkent Bişkek kuzeyde, Kazakistan sınırına yakın bir bölgede olup, Kırgızistan’ın en büyük kentidir. İkinci büyük kent güneyde Fergana vadisinde, Özbekistan sınırındaki Oş kentidir. Bu iki kent tarih boyunca kuzey ve güney Kırgızistan’ın merkezleri olmuştur. Aşılması güç dağlardan dolayı göçebe Kırgız boyları kuzeyli ve güneyli olmak üzere iki farklı kültür geliştirmiştir. Kırgız toplumsal ve siyasi yaşamının hemen her safhasında bu ayrılığı görmek mümkündür.
#16
SORU: Kırgızistan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke hangisidir?
CEVAP: Türkiye ile Kırgızistan arasındaki ilişkiler, daha Kırgızistan bağımsızlığını ilan etmeden önce başlamıştır. Türkiye’yi 29 Mayıs 1991 tarihinde ziyaret eden Kırgızistan heyeti ile ekonomik ve ticari işbirliği protokolü imzalanmıştır. Kısa süre sonra bağımsızlığını ilan eden Kırgızistan’ı tanıyan ilk ülke Türkiye oldu. İki ülke arasındaki ilişkiler bugüne dek başta eğitim ve kültür olmak üzere ticaret, ekonomik işbirliği, ulaştırma, iletişim, askerî konular ve diğer alanlarda yüze yakın anlaşma ve protokol imzalanmıştır.
#17
SORU: Rusların Kırgızca üzerindeki politikaları nasıl gelişmiştir?
CEVAP: Sovyetler Birliği döneminde Kırgızistan’daki dil politikası, diğer cumhuriyetlerde olduğu gibi, çift dillilik üzerine kurulmuştu. Kırgızlar resmî işlerinde, akademik çalışmalarda, üniversitelerde olduğu kadar günlük konuşmalarda da Rusçayı kullanır olmuşlardı. Bu durum Kazakistan’daki dil sorununa oldukça benzemekteydi. Ülkedeki yoğun Rus nüfusuna bir de Sovyet yönetiminin Rusçayı öne çıkaran politikaları eklenince birçok Kırgız ana dili olan Kırgızcayı unuttu. Kırgızistan’da eğitim Rusça ve Kırgızca yapılıyordu. Rusça eğitim veren okullarda 1990’lara kadar Kırgızca dersleri yoktu. Rusça öğretim kurumları genelde şehirlerde, Kırgızca okullarda kırsal kesimde yaygındı. Okuldan mezun olduktan sonra iş bulma ve kariyerde ilerlemek için Rusça bilmek zorunluydu. Bu durum sonucunda Kırgızistan’da Rusçanın kesin bir hâkimiyeti söz konusuydu. Sovyet döneminde devamlı surette Rusçanın Kırgız halkı için ne kadar faydalı olduğu vurgulanıyordu. Buna örnek olarak da dünyaca ünlü yazar Cengiz Aytmatov veriliyordu. Aytmatov eserlerini Rusça yazıyor, daha sonra Kırgızcaya çevriliyordu. Sovyet yöneticileri, Aytmatov’un dünyaca tanınmasını Rusça yazmasına bağlıyordu. Onlara göre Aytmatov sadece Kırgızca yazsaydı yerel bir yazar olarak kalabilecekti. Bu iddiaların doğru olduğu kabul edilse bile Aytmatov’un eserlerinde devamlı surette vurguladığı Kırgız kültürünün Rus politikaları sonucu yok olduğu da yadsınamaz bir gerçektir. Bu durumun önüne geçmek amacıyla Kırgız SSC Yüksek Sovyeti 1989 yılında Kırgızca’yı resmî dil ilan etti.
#18
SORU: Kırgız edebiyatı nasıl gelişmiştir?
CEVAP: Kırgız edebiyatının kökenleri sözlü edebiyata dayanır. Kırgızlar, tıpkı Kazaklar gibi XIX. yüzyıla kadar yazılı bir edebiyata sahip olmamış, edebi eserlerini sözlü edebiyat türlerini kullanarak vermişlerdir. Bu türler arasında en çok bilineni destandır. Kırgız edebiyatının en ünlü destanı ise tüm dünyada tanınan Manas Destanı’dır. Manas, Kırgızların efsanevi kahramanı ve lideri, aynı zamanda güç, cesaret ve zekânın sembolüdür. Manas Destanı’nda, Manas ailesinin sekiz kuşağının Kırgız halkına liderlik ederek başka halkların saldırılarına karşı özgürlük ve huzur uğruna verdikleri çetin mücadeleler anlatılır. Manas Destanı’nın tam olarak ne zaman ortaya çıktığı bilinmese de anlatılan olaylardan yola çıkarak X. ila XIII. yüzyıl arasında oluştuğu tahmin edilmektedir. Sözlü edebiyat örneği olduğu için onlarca değişik Manas Destanı anlatımı mevcuttur.
#19
SORU: Rusya açısından Kırgızistan’ın önemi nedir?
CEVAP: Kırgızistan özellikle askerî konularda Rusya’nın desteğini yanında görmek istemektedir. En büyük güvenlik tehdidi olarak gördüğü Çin sınırının Rusya askerleri tarafından korunmasını talep etmiştir. Rusya da hem Çin’den gelmesi muhtemel tehditler hem de Özbekistan ve Afganistan’dan gelebileceğini düşündüğü radikal İslamî hareketlere karşı Kırgızistan’ı bir ön savunma noktası olarak görmektedir. Ayrıca 11 Eylül saldırıları sonrasında Kırgızistan’daki Manas üssünün ABD tarafından kullanılması, bölgede Rusya varlığını kaçınılmaz hale getirmiştir. Rusya da başkent Bişkek yakınlarındaki Kant askerî üssünü kullanmaya başlamıştır. Rusya, yakında Kırgızistan’la yaptığı bir anlaşmayla yeni bir üs yapımına başlamış ve bölgede kalıcı olduğunun altını çizmiştir. Bu anlaşmaya göre Rusya söz konusu üssü onbeş yıllığına kiralayacaktır. Bunların dışında Issık Köl kıyısındaki Karakol’da Rusya’nın sualtı silahlarını test ettiği bir üssü, Kara Balta’da askerî muhaberat merkezi ve Maylısu’da radyoseismik laboratuarı mevcuttur.
#20
SORU: Kırgızistan’da en önemli etnik sorunlar neden kaynaklanır?
CEVAP: Kırgızistan’daki etnik meselelerin ana kaynağı Fergana vadisidir. Bölge hakkında herhangi bir bilgi sahibi olmadan sadece haritadaki sınırları incelemek bile çatışmanın nedenleri hakkında fikir yürütmeye yetecektir. Verimli Fergana vadisi Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan arasında paylaştırılmıştır. Ancak bölgedeki etnik nüfus dengeli bir biçimde dağılmamıştır. Kırgızistan içinde Özbek ve Tacikler, Özbekistan sınırları dâhilinde de Kırgızlar kalmıştır. Sovyet yönetimi bunu eksklav ve anklav sistemiyle çözmeye çalıştı.
#21
SORU: Kırgızistan Parlamentosunun özellikleri nelerdir?
CEVAP: Kırgızistan parlamentosunun adı üst danışma kurulu, kurultay anlamına gelen Cogorku Keneş’tir. Meclis beş yıllığına seçilen 120 milletvekilinden oluşmaktadır. Yeni anayasa ile meclisin yetkileri genişletilmiş ve ülke yönetiminde daha fazla sözsahibi olması sağlanmıştır. Yürütmenin başı başbakandır. Mecliste çoğunluğu sağlayan parti ya da partilerin teklifi sonucunda meclis tarafından atanır. Günümüzde üç partiden oluşan bir koalisyon hükûmeti iş başındadır. Önceki meclislerin aksine, mevcut millet meclisi çok partili ve katılımcı bir yapıya sahiptir. Kırgızistan siyasi sistemi topumun her kesiminden katılım sağlayarak güçlü ve işleyen bir demokrasi olmayı amaçlamaktadır.
#22
SORU: Kırgızistan-Çin siyasi ilişkilerinde en önemli noktalar nelerdir?
CEVAP: Çin ayrıca Orta Doğu’dan gelen enerji kaynaklarının Çin’e ulaşımı konusunda alternatif yollar aramaktadır. Şu anda petrol ve doğalgaz tankerlerle okyanus ve denizler aşarak Çin’e ulaşmaktadır. Ancak bu hem maliyetli hem de güvenli olmayan bir ulaşım yöntemidir. Bunun yerine Orta Doğu’dan başlayıp, Türkmenistan, Özbekistan ve Kırgızistan üzerinden Çin’e ulaşan bir boru hattı Çin için daha yararlı olacaktır. Bu nedenle Çin ile Kırgızistan arasındaki ilişkilerinin bir diğer etkeni enerji kaynaklarının taşınması meselesidir. Çin-Kırgızistan ilişkilerini etkileyen unsurlardan biri Kırgızistan’daki Uygurlardır. Bilindiği gibi Çin’in tehdit algılamasında Doğu Türkistan’daki milliyetçi Uygur hareketi üst sıralarda yer almaktadır. Çin, Uygur liderlerinin komşu ülkelerde barındığını ve bu ülkelerden Çin’e karşı faaliyetler yöneltildiğini düşünmektedir. Bu ülkeler arasında Kazakistan ve Kırgızistan’daki Uygur nüfusunu yakından izlemeye almıştır. Bu nedenle Kırgızistan’daki Uygurların örgütlenmesine karşı baskı politikası uygulamaktadır. Bunda bir derece başarılı da olmuştur. Kırgızistan, bir Uygur siyasi partisinin kurulmasına izin vermemiştir.
#23
SORU: Türkiye ile Kırgızistan arasındaki siyasi ilişkiler ne durumdadır?
CEVAP: Türkiye ile Kırgızistan arasındaki ilişkilerin en önemli maddelerinden biri ortak eğitim projeleridir. Bağımsızlıktan sonra 1991-1993 arasında yapılan anlaşmalar gereğince Kırgızistan’dan Türkiye’ye yaklaşık 3000 öğrenci gelmiştir. Kırgızistan’da iki devlet arasındaki anlaşmalarla kurulan birisi üniversite olmak üzere dört eğitim kurumu vardır. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi 1995’te kurulmuştur. Başkent Bişkek’te yer alan bu üniversite Kırgızistan-Türkiye ilişkilerinde önemli bir unsurdur. Türkiye’nin Kırgızistan’daki 450 milyon dolarlık yatırımının yaklaşık 150 milyon doları Manas Üniversitesi yoluyla yapılmıştır. Bunların yanında Türk girişimcileri tarafından kurulmuş olan iki üniversite ve 15’in üzerinde orta öğretim kurum mevcuttur. Türkiye Cumhuriyeti, TİKA ve TÜRKSOY aracılığıyla Kırgızistan’da 50’ye yakın proje gerçekleştirmiştir. Türkiye’nin TİKA aracılığıyla yaptığı yardımların miktarı 100 milyon doları geçmiştir.
#24
SORU: Eksklav ve anklav ne demektir?
CEVAP: Eksklav, dış bölge; anklav ise iç bölge demektir. Özbekistan içinde Kırgızların yaşadığı Barak adında bir adet Kırgız eksklavı mevcuttur. Barak köyü Özbekistan topraklarıyla çevrili olduğu halde idari olarak Kırgızistan’ın Oş iline bağlıdır. Kırgızistan sınırları içinde dört Özbek ve iki Tacik anklavı mevcuttur. Söz konusu yerleşimlerde zaman zaman sınır ihlalleri ve su kullanımından kaynaklanan sorunlar çatışmalara neden olmaktadır.
#25
SORU: Kırgızca’nın dil özellikleri nelerdir?
CEVAP: Kırgızca, tıpkı Kazakça gibi Türk dil ailesinin Kıpçak koluna mensuptur. Aslına bakılırsa Kazakça ile hemen hemen aynıdır. Birkaç söyleyiş değişikliği ve alfabedeki bir iki değişik harf dışında büyük farklar yoktur. Kazakça bilen biri Kırgızcayı gayet rahat anlayabilir. Aynı durum Kırgızca için de geçerlidir. Kırgızca, diğer Kıpçak grubu dillerinden Nogayca, Karakalpakça ve Tatarcaya da yakın sayılır. Bu dillerin birbirinden uzaklaşarak tamamen ayrı birer dil haline gelmeleri Sovyet döneminde gerçekleşmiştir.
#26
SORU: Kırgızistan’da basının durumu nasıldır?
CEVAP: Kırgızistan basını komşularıyla kıyaslandığında daha serbest bir görünüm arz etmektedir. Ancak ülkenin genel ekonomik ve siyasi durumu nedeniyle çok fazla sayıda basın yayın kuruluşundan söz etmek mümkün değildir. Kırgızistan’da günümüzde 30 kadar günlük gazete yayınlanmaktadır. Bunlar arasında sekiz gazete devletin yayın organlarıdır. Ayrıca ülkenin en büyük yayın kuruluşu Uçkun da devlete ait olup gazete ve dergi de yayınlamaktadır.
#27
SORU: Kırgızistan’ın kuruluşu nasıl gerçekleşmiştir?
CEVAP: Kırgız SSC, Sovyetler Birliği’nin dağılma sürecinde 31 Ağustos 1991’de bağımsızlığını ilan etti ve Kırgızistan Cumhuriyeti adını aldı. Kırgızistan, Sovyetler Birliği’nden sadece çöken bir ekonomi ve dağılmakta olan bir siyasi sistem devralmadı. Yanlış Sovyet politikaları sonucu içinden çıkılmaz bir hal alan etnik sorunlar Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan’ın güvenliğini tehdit ediyordu. Sorunların temel kaynağı 1930’lardaki Sovyet sınır belirleme sürecinde söz konusu üç ülke arasında dengesizce paylaştırılmış olan Fergana vadisiydi.
#28
SORU:
Dağlık coğrafyası ve suyu bol, ormanlık alanları nedeniyle dağcılık ve doğa turizminin önemli merkezlerinden biri olan, Orta Asya'nın İsviçresi olarak da adlandırılan ülke hangisidir?
CEVAP:
Kırgızistan.
#29
SORU:
Kırgızistan'ın tarıma elverişli alanları yüzölçümünün ancak %8'i kadardır. Bunun sebebi nedir?
CEVAP:
Ülkenin dağlık bir yapıya sahip olmasıdır.
#30
SORU:
Dünyadaki ikinci en büyük dağ gölü Kırgızistan'da yer almaktadır. Bu gölün adı nedir?
CEVAP:
Issık Gölü.
#32
SORU:
Göçebe Kırgız boyları kuzeyli ve güneyli olmak üzere iki farklı kültür geliştirmiştir. Bunun sebebi nedir?
CEVAP:
Aşılması güç dağlardır.
#34
SORU:
Ruslar bugünkü Kırgız topraklarında resmi hakimiyetlerini kaçıncı yüzyılda sağlamışlardır?
CEVAP:
19. yüzyılda.
#35
SORU:
Kırgız SSC'nin kurulması ve Kırgızistan'ın Sovyetler Birliği çatısı altında bir birlik cumhuriyeti statüsüne sahip olması hangi tarihe rastlar?
CEVAP:
1936.
#36
SORU:
Kırgızistan hangi tarihte Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını ilan etmiştir?
CEVAP:
31 Ağustos 1991 tarihinde.
#38
SORU:
Bağımsızlık sürecinde Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan güvenliklerini tehdit eden etnik sorunlarla karşı karşıyaydı. Bu durumun sebebi neydi?
CEVAP:
1930’lardaki Sovyet sınır belirleme sürecinde söz konusu üç ülke arasında dengesizce paylaştırılmış olan Fergana vadisiydi.
#39
SORU:
Kırgızistan'ın ilk cumhurbaşkanı Akayev ve ikinci cumhurbaşkanı Bakiyev ülke yönetiminde başarılı olamayıp görevlerini bırakmak zorunda kalmışlardır. Bu durumun temel sebebi her iki cumhurbaşkanı içi ne olmuştur?
CEVAP:
Yolsuzluk iddiaları.
#40
SORU:
Kırgızistan'da cumhurbaşkanı kaç yıllığına seçilir?
CEVAP:
Altı yıllığına seçilir.
#42
SORU:
Kırgızistan'da Anayasaya göre herhangi bir siyasi parti ne kadar çok oy alırsa alsın en fazla 65 milletvekili çıkarma hakkına sahiptir. Bu uygulamanın sebebi nedir?
CEVAP:
Geçmişte yaşanan olumsuz gelişmelerdir.
#43
SORU:
Kırgızistan’daki etnik meselelerin ana kaynağı Fergana vadisidir. Sovyetler Birliği tarafından yapılan yanlış paylaştırma sonucunda, Kırgızistan içinde Özbek ve Tacikler, Özbekistan sınırları dâhilinde de Kırgızlar kalmıştır. Sonrasında Sovyetler Birliği bu sorunu nasıl çözmeye çalışmıştır?
CEVAP:
Esklav ve anklav sistemi ile çözmeye çalışmıştır.
#44
SORU:
Kırgızistan ekonomisini ayakta tutan en önemli etkenlerden biri kayıtdışı ekonomik faaliyetlerdir. Ancak bu faaliyetler ülke ekonomisinin büyümesine doğrudan katkı sağlayamamaktadır. Bu durumun sebebi nedir?
CEVAP:
Bu gelirlerden devlet istifade edememekte ve gelirler yatırıma dönüşmemektedir.
#45
SORU:
Kırgızistan'da tarım sektörünün hayvancılığa dayanıyor olmasının sebebi nedir?
CEVAP:
Ülkenin dağlık olmasıdır.
#47
SORU:
Kırgızistan'ın başlıca ticaret ortakları hangi ülkelerdir?
CEVAP:
Rusya, Çin, Kazakistan ve Özbekistan'dır.